Raymond Verheijen: 'Beter voetbal begint met kennis in plaats van ervaring'

Voetbaltaal

‘Voetbal wordt vaak conservatief genoemd. De jungle. Dan hoor je: Dat is de voetballerij. Om opportunistisch en raar gedrag te verklaren. Ja, en? Gaan we er nog wat aan doen? Dat kan alleen als je problemen goed definieert. Albert Einstein heeft ooit gezegd dat als hij een uur de tijd had om een probleem op te lossen, hij de eerste 55 minuten zou gebruiken om het probleem zo goed mogelijk te beschrijven en de laatste vijf minuten om het op te lossen. Immers, hoe beter een probleem is geformuleerd, hoe groter de kans dat de oplossing zich bijna als vanzelf aandient.’

‘Helaas is het in het voetbal juist gangbaar om te praten zonder iets te zeggen. We waren niet scherp. Niet in vorm. Faalangst. Winnaarsmentaliteit. Dat zijn termen waarbij je niet direct gedrag visualiseert. Dan creëer je een situatie waarin iedereen dat op zijn eigen manier gaat visualiseren en interpreteren. Dan praat je langs elkaar heen. Zonder dat je het zelf doorhebt.’

‘Het gevolg is een grote Babylonische spraakverwarring. Als jij aan vijftig trainers vraagt wat voetbal is, dan krijg je vijftig verschillende antwoorden, omdat ze allemaal voor de meest fundamentele vraag een ander kader gebruiken. Andere woorden om voetbal te beschrijven. Dus problemen te beschrijven. Vijftig mensen kijken naar hetzelfde probleem met allemaal andere kaders en woorden. Dan kun je nooit het probleem oplossen.’

‘Als je woorden zoals scherpte toelaat, dan kunnen mensen die er geen verstand hebben meedoen aan de discussie. En die daarmee frustreren. Daarom moet je spreken in werkwoorden en gedrag. Dan kan je alleen iets zeggen als je er verstand van hebt. Dan moet je zeggen wat je ziet. Dan kan je niet zeggen: Hij is niet scherp. Alleen: Hij zette te laat druk. Een voetbalhandeling met een specificatie zoals positie, moment, richting of snelheid. Dan is het direct duidelijk als jij onzin praat. Neem te laat druk zetten. Misschien komt dat wel doordat die speler te ver van de situatie afstond. Dan is te laat druk zetten niet het probleem, maar positie kiezen. Zo kun je oorzaak en gevolg scheiden. Bij de term niet scherp kun je nog uren doorpraten zonder verder te komen.’

Om alsnog chaos te voorkomen, moeten we voetbaltaal structureren

‘In andere vakgebieden, zoals bij piloten of in het leger, ga je eerst afspreken: Welke termen gaan we gebruiken? Wat zijn de definities? Wat is het woordenboek? Op basis van welke kaders communiceren we over de inhoud? Vrouw, man, kind, volwassene, Afrikaan of Europeaan; vanuit filosofisch oogpunt spelen we allemaal hetzelfde spel. Daarom betekent een filosofische kijk op het voetbalspel dat je voetballen zo objectief mogelijke beschrijft. In de jaren tachtig en negentig hebben Bert van Lingen en Rinus Michels daar een aanzet toe gegeven. Uiteindelijk is dat uitgemond in het boek Voetbaltheorie. Deze filosofische kijk op het voetbalspel is de basis geweest voor het Masterplan.’

‘Om alsnog chaos te voorkomen, moeten we voetbaltaal structureren. Dat noemen we voetbalkaders. Deze kaders zijn als de bril waardoor je naar voetbal kijkt. Stel dat een speler de bal verkeerd aanneemt. Veel mensen roepen dan direct dat dit komt door een slechte techniek. Terwijl een voetbalhandeling uit drie fasen bestaat. In eerste instantie communiceert een speler met zijn omgeving. Op basis van de informatie die hij verzamelt, maakt hij vervolgens een keuze. Ten slotte voert hij deze keuze uit. Het correcte voetbalkader is dus communiceren-keuze maken-keuze uitvoeren. Iemand die door deze bril naar dezelfde balaanname kijkt, zal niet direct roepen dat de speler een slechte techniek heeft. Hij zal snappen dat dit slechts een van de drie mogelijkheden is. Er zou net zo goed sprake kunnen zijn van miscommunicatie of een verkeerde keuze.’

Verschil tussen kennis en ervaring

‘Elk weekend zien we op televisie analisten die bewijzen dat voetbal spélen iets anders is dan over voetbal práten. Heel veel mensen denken dat dit hetzelfde is. Als jij heel goed hebt kunnen spélen, dan kun je er ook heel goed over práten. Dat komt doordat mensen denken dat ervaring hetzelfde is als kennis.’

‘Laat ik het verschil tussen ervaring en kennis uitleggen met een metafoor. Stel dat ik naar de supermarkt loop. En het regent. Dat is een ervaring. De dag daarop gebeurt hetzelfde. Het brein denkt dan: Patroon? De derde dag regent het weer. Dit is de bevestiging van dat patroon. Vanaf nu beschouwt het brein de ervaringen van supermarkt en regen als een feit. Het haalt ervaring en kennis door elkaar. Ervaring is een beschrijving van wat er gebeurt en is iets wat waar is op het moment dát het gebeurt. Kennis is een verklaring voor wát er gebeurt en is iets wat altijd waar is. Als gevolg van deze verwarring van kennis en ervaring besluit de persoon vanaf dag vier niet meer naar de supermarkt te gaan, want hij wil niet nat worden. Nu gaat de denkfout zelfs zijn keuzes beïnvloeden en begint hij steeds meer in een schijnwereld te leven.’

In de voetbalwereld wordt ervaring helaas vaak hoger ingeschat

‘Ervaring is hoe je iets hebt beleefd. Kennis betekent iets kritisch onder het vergrootglas leggen. Zeggen: Ik heb dit ervaren. Is dat toeval of een feit? Om een lang verhaal kort te maken: de man die naar de supermarkt ging, heeft drie dagen achtereen regen ervaren. Op het moment dat hij besluit vanaf dag vier thuis te blijven, heeft hij zijn ervaring verabsoluteerd in plaats van kritisch geëvalueerd. Dat is een denkfout. Kennis ontstaat alleen als je uitzoomt en bijvoorbeeld denkt: Hoe vaak heeft het hier geregend in de afgelopen tien jaar? Stel dat je ontdekt dat het gemiddeld dertig procent van de tijd regent. Dan concludeer je dat de eerste drie regendagen geen feit bevestigden, maar statistisch gezien pech was. En ga je op de vierde dag wél naar de supermarkt. Dat is handelen op basis van kennis. In de voetbalwereld wordt ervaring helaas vaak hoger ingeschat.’

‘Daarnaast maakt het ook nog uit wíé iets zegt. Als ze puur een boodschap zouden beoordelen op de inhoud, dan maakt het geen zak uit wie het zegt. Maar wanneer je in de voetbalwereld uitlegt dat twee plus twee vier is, dan is het algemeen geaccepteerd dat mensen reageren met: Wat een onzin, die gast snapt er niks van. Hij kan niet eens een bal drie keer hooghouden. Wat deze mensen niet doorhebben, is dat zij zeggen dat twee plus twee alleen vier is als het door iemand wordt uitgelegd die honderd interlands heeft gespeeld. Hopelijk lukt het mij om duidelijk te maken dat twee plus twee vier is, onafhankelijk van de boodschapper.’

Bondscoach

‘Dat in het voetbal niet altijd wordt gehandeld op basis van kaders en kennis, heeft gevolgen. Neem de zoektocht naar een bondscoach. Het allerbelangrijkste is: de kans maximaliseren om Europees kampioen worden. Als directie heb je de verantwoordelijkheid de trainer te kiezen die het meeste verstand van voetbal heeft. Die het best in staat is te zien wie welke kwaliteiten heeft en op welke positie die tot hun recht komen. Of die de kracht van de tegenstander kan ontleden en daarop kan anticiperen. En die dit ook het best kan overbrengen op spelers. Niet op basis van voetbalervaring, maar op basis van voetbalkennis.’

‘Als jij Louis van Gaal en Frank de Boer een wedstrijd laat analyseren, dan zal Van Gaal een betere, meer gedetailleerde analyse geven. Dat wil niet zeggen dat Frank de Boer geen verstand van voetbal heeft. Alleen is zijn kennis globaler en minder compleet. Dit betekent dat de KNVB-directie een trainer heeft genomen die voetballen goed kan analyseren en verklaren, in plaats van iemand die daar nog veel beter in is en iedere keer bij Ziggo tactische colleges geeft vol met logische verklaringen die ook nog eens door iedere kijker makkelijk te volgen zijn.’

‘Misschien vond iemand binnen de KNVB-directie het tijd dat we de volgende generatie trainers een kans geven. Maar is dat criterium van een hogere orde dan het vermogen voetballen te analyseren en te trainen? Het gaat immers maar om één ding. Je hebt met geen enkele trainer de garantie dat je het EK wint, maar met wie is de kans het grootst?’

‘Een ander argument kan zijn geweest: doorgaan met de bestaande staf. Op het moment dat Ronald Koeman besluit weg te gaan, is de methode-Koeman per definitie verleden tijd. Ga je dan een trainer zoeken die het best past bij de restanten van de methode-Koeman of kies je de trainer die voetballen het best kan analyseren en trainen? Als dat laatste zou betekenen dat er een andere staf moet komen, is dat uiteraard jammer voor onder anderen Dwight Lodeweges. Maar als iemand daar niet mee kan omgaan, dan moet diegene bij Koeman zijn en zijn onvrede richten op zíjn besluit te vertrekken. Mocht de KNVB-directie de methode-Koeman als argument hebben gebruikt, dan is dat de omgekeerde wereld. In dat geval hebben ze een bondscoach aangesteld met minder verstand van voetbal en met wie we dus een kleinere kans hebben het EK te winnen, zodat Lodeweges en consorten kunnen blijven.’

‘Misschien was de KNVB-directie wel bang dat als ze Van Gaal zouden nemen, hij dan binnen de organisatie alles overhoop zou halen. Maar wat betekent overhoop halen als je inhoudelijke argumenten gebruikt? Dat zou je juist moeten willen als KNVB. Iemand die op basis van objectieve kennis en inhoudelijke argumenten kritisch naar jouw organisatie kijkt. Het gaat als directie niet om jou, maar om de hele organisatie beter maken. Als Van Gaal komt, dan wordt de status quo verstoord. Als dat op basis van inhoud gebeurt, is dat juist positief. Tenzij rust in de tent voor de KNVB-directie een doel op zich is.’

‘De laatste vraag die bij mij opkwam, is in hoeverre ze de stem van de spelers hebben laten meewegen. Mocht Virgil van Dijk iets zeggen, die rondom het WK van 2014 niet werd geselecteerd door Van Gaal? Hebben ze iets gevraagd aan Memphis Depay, die een frustrerende ervaring had met Van Gaal bij Manchester United? En wat te denken van Georginio Wijnaldum, die door toeval aan het einde van het WK 2014 basisspeler werd, maar niet in de oorspronkelijke plannen voorkwam? Mocht de KNVB-directie op een directe of indirecte manier hebben geïnformeerd, hebben deze spelers zich dan laten leiden door wat het beste zou zijn voor het team of door wat hen de grootste kans op een basisplaats geeft?’

‘Bij de zoektocht naar een nieuwe bondscoach had het maar om één ding moeten gaan: met wie we de grootste kans hebben het EK te winnen. De vraag is of die keuze is gemaakt op basis van kennis of op gevoel, ervaring of valse argumenten. Het gaat mij overigens niet om Louis van Gaal, maar om het kritisch evalueren van deze zoektocht. Als je de vergelijking maakt tussen Frank de Boer en Peter Bosz, kom je namelijk tot dezelfde conclusies.’

Nieuw Masterplan

‘Als er vandaag een nieuw Masterplan zou moeten komen, dan zou ik speciale aandacht schenken aan de ontwikkeling van het brein van spelers en trainers. Enerzijds omdat er meer kennis beschikbaar is in vergelijking met twintig jaar geleden en anderzijds vanwege de maatschappelijke ontwikkeling. In de maatschappij zie je dat door de welvaart in het Westen steeds minder mensen in de overlevingsmodus komen. Hoe hoger de welvaart, hoe minder mensen bezig zijn met overleven en hoe meer met zelfontplooiing. Dat heeft psycholoog Abraham Maslow gevisualiseerd met een piramide. Onderaan staat overleven en bovenaan gelukkig worden. In Nederland zijn steeds meer ouders erop gefixeerd dat hun kinderen gelukkig worden. Dat noemt men curling-ouders: als een ongemakkelijke situatie dreigt te ontstaan voor het kind, proberen ze die weg te poetsen. Het pad naar achttien proberen ze smooth te maken.’

‘Als je het pad afstemt op het kind in plaats van dat je het kind voorbereidt op het pad, dan krijg je kinderen met hersenen die minder goed hebben leren omgaan met ongemak. Door deze goedbedoelde houding van ouders werden kinderen steeds meer het middelpunt in plaats van een onderdeel van het gezin. Vroeger werd het kind om een verklaring gevraagd voor een onvoldoende. Nu wordt er verhaal gehaald bij de leraar. Kinderen leren minder goed verantwoordelijkheid te nemen voor een ongemakkelijk gevoel. Dat zorgt voor een generatie die slecht tegen kritiek kan en die dat steeds meer als persoonlijke aanval beschouwt. Omdat ze door hun ouders niet voorbereid zijn daarop. Want jij moest als kind gelukkig worden. De denkfout die veel ouders maken, is dat geluk hetzelfde is als comfortzone. Kinderen worden niet ongelukkig door ongemak en tegenslag. Dat zijn juist belangrijke momenten zodat een kind leert zich aan te passen. Door hun ouders zijn zij echter gewend geraakt dat de wereld zich aanpast aan hén.’

‘Wat krijg je door die maatschappelijke ontwikkeling? Minder kritische discussies. Mensen die monddood worden gemaakt. Iemand haalt jou uit jouw comfortzone, dus moet de ander zijn bek houden. Desnoods vallen we diegene met z’n allen aan op social media. Net zo lang tot iemand zich aanpast aan ons gevoel. In een dergelijke omgeving wordt het lastiger kritisch te evalueren. Het ontwikkelen van kennis vereist het ter discussie stellen van ervaring en intuïtie. Dat principe staat onder druk als mensen niet meer accepteren dat dit gebeurt.’

‘Neem het voorbeeld van Oranje en Veronica Inside. Drie heren in een programma doen regelmatig iets wat de internationals niet aanstaat. Na de inmiddels beruchte grap bepalen Virgil van Dijk en consorten dat Johan Derksen een racist is. En omdat wij ons gevoel en onze mening als een feit beschouwen, gaan we het programma boycotten. Je zou verwachten dat topvoetballers gewend zijn comfortabel te blijven in oncomfortabele situaties. Dus gewoon Veronica Inside te woord blijven staan en tijdens dat gesprek uitleggen waarom je vindt wat je vindt. Op basis van logische argumenten, verklaringen en kennis. Nog beter is aan te schuiven in het programma. Dan ontstaat een dialoog of reflectie en is het aan Derksen daar wel of geen rekening mee te houden in de toekomst. En als hij dat niet doet, kun je hem hooguit betichten van weinig empathie. Maar dat is iets anders dan iemand een racist noemen en te cancelen.’

‘Het onderliggende mechanisme is dat steeds meer mensen denken dat de stimulus verantwoordelijk is voor de respons. Dat is waarom ouders tegenwoordig alle stimuli elimineren die ongemak veroorzaken bij hun kind. Alleen zorgt dezelfde stimulus bij verschillende mensen voor een andere respons. De stimulus is een constante en de respons een variabele. Dus de zender is verantwoordelijk voor de stimulus en de ontvanger voor de respons. Natuurlijk kan de zender rekening houden met de ontvanger op het moment dat hij beseft dat zijn stimulus een ongemakkelijke respons teweegbrengt bij de ontvanger. Dit noemen we empathie. Maar dit verandert niks aan het feit dat een stimulus niet verantwoordelijk is voor de respons.’

‘Vroeger werden dingen beoordeeld op basis van intentie. Nu op basis van impact. Intentie is niet meer maatgevend. Nu gaat het erom hoe het bij mij voelt. Omdat ik het middelpunt ben van het universum. Ik wil niet dat jij mij zo laat voelen. Ervaring wordt zo van een hogere orde dan intentie en feiten. De intentie van Derksen was niet racistisch te zijn. Als dát bovenaan staat, dan zou er geen ophef zijn. Dan zouden mensen zeggen: Slechte grap. Als impact bovenaan staat, dan maakt de intentie niet uit. We gaan boycotten omdat we in onze comfortzone willen blijven.’

Heeft de KNVB voor Frank de Boer gekozen omdat ze dachten Europees kampioen te kunnen worden door de wereld aan te passen aan de spelers zodat zij in hun comfortzone kunnen blijven?

‘Het aanstellingsproces van de nieuwe bondscoach heb ik gebruikt als voorbeeld hoe het kritische debat gevoerd zou moeten worden. Heeft de KNVB-directie begrepen dat je de grootste kans hebt het EK te winnen als je spelers dwingt zich aan te passen aan een zo hoog mogelijke lat? Of hebben ze voor Frank de Boer gekozen omdat ze dachten Europees kampioen te kunnen worden door de wereld aan te passen aan de spelers zodat zij in hun comfortzone kunnen blijven? Misschien is dat ook de reden dat de KNVB-directie besloot de spelers te steunen in hun boycot, in plaats van hen duidelijk te maken dat het onfatsoenlijk is iemand te negeren die iets doet of zegt wat jou niet aanstaat. Als Louis van Gaal de bondscoach zou zijn geworden, zouden de spelers uit hun comfortzone zijn gehaald en gedwongen zijn zich aan te passen aan heel hoge voetbaleisen. Mensen die denken op basis van kennis, weten dat dit evolutionaire principe de basis is van beter worden en presteren.’

‘De essentie is dat we altijd kritische discussie met elkaar moeten blijven voeren. Ik heb geprobeerd alles zo objectief mogelijk te verwoorden, maar ook op mijn stellingen en onderbouwingen zal van alles aan te merken zijn. Dat is precies wat ik propageer: die inhoudelijke discussie met elkaar voeren. Kritisch reflecteren. Misschien had ik andere woorden kunnen gebruiken. Misschien was een andere volgorde van uitleggen beter geweest. Misschien had ik betere voorbeelden moeten kiezen. Toch heb ik geprobeerd tot de kern te komen en het belang van objectieve kennis te schetsen. Kritische reflectie is de basis van alle vooruitgang. Met de huidige maatschappelijke ontwikkeling dat gevoel en ervaring belangrijker worden dan intentie, ben ik bang dat dit in het voetbal alleen maar minder in plaats van meer gaat gebeuren.’