Hoe AZ-directeur Robert Eenhoorn de toekomst van de Eredivisie ziet

Robert Eenhoorn tuurt door een skyboxraam naar buiten. Geboren in Rotterdam, made in the USA. Zoals vaak lijkt het ook nu weer te stormen rond het stadion van AZ. Vlaggen staan strak. ‘We onderzoeken momenteel hoe we de wind kunnen tegenhouden’, zegt Eenhoorn droogjes. Typerend voor de streberige directeur die niet schroomt groot te denken. Op safe speelt hij nooit. Gelouterd door de Amerikaanse sportcultuur is de voormalige honkballer van de New York Yankees altijd op zoek naar nieuwe vergezichten. ‘Net als een sporter willen we ook als club steeds hoger en beter.’

AZ draait goed. De ploeg voetbalt aantrekkelijk en staat derde. ‘Een momentopname die we in de toekomst graag zouden willen omzetten in een structurele positie. In algemene zin moet de lat altijd omhoog. Dat is de grondhouding die een organisatie moet hebben.’

Zijn Amerikaanse blik projecteert hij op de Eredivisie. Daar heten clubs franchises, met aan het roer eigenaren. Iets wat ook in het vaderlandse voetbal steeds normaler wordt. Vorige maand zei zelfs Hans Nijland, jarenlang fel tegenstander van clubeigenaren, dat hij overweegt FC Groningen te verkopen. Eenhoorn knikt. ‘Vreemd vermogen is ook hier een onderwerp. Op dit moment heeft dat in Nederland een negatieve klank. Omdat sommige voorbeelden de wenkbrauwen doen fronsen. Maar er zijn in de wereld zat voorbeelden waar het geweldig werkt. Hier wordt weleens geïnformeerd. Logisch. Wij maken winst, zijn eigenaar van het stadion, voetballen redelijk en zitten dicht bij de grootste luchthaven van Nederland. We staan voor alles open. We zeggen bij voorbaat nergens nee tegen. Alleen moet het passen binnen de visie en cultuur van AZ. Het gaat om groeien zonder de continuïteit in gevaar te brengen. In het voetbal is er voor iedereen maar een aantal inkomstenbronnen. Aan de knoppen ticketing, commercie en tv valt nog wel te draaien, maar daar ga je niet de strategie van de club mee veranderen. Als we alles zo laten, dan zeggen we eigenlijk: Dit is het. En daar willen wij niet voor tekenen.’

AZ was ooit de eerste Nederlandse club met een eigenaar. Bankier Dirk Scheringa lanceerde de Alkmaarders naar de top, maar liet de club ook bijna crashen. ‘We praten hier niet over een overname. Daar zijn wij nu geen voorstander van. Wij geloven veel meer in een situatie om eerst met minderheidsaandeelhouders te ervaren of zo’n constructie werkt. Onze visie is: beter presteren. En niet beleggen met de club. We willen niet van de eerste naar de vijfde verdieping springen, dan gaat het meestal fout.’

Spartelen

Eenhoorn werd gevormd in zijn Amerikaanse jaren door ‘een omgeving waarin je na ontslag alleen een vliegticket en succeswensen kreeg’. Naar eigen zeggen is hij iemand die ‘eerst uitdagend denkt en pas daarna kijkt of iets realistisch is’. Tevredenheid ziet hij als een soort scheldwoord en de AZ-man kan zich dan ook ergeren aan clubs die Europees spelen als nadeel zien voor de resultaten in de competitie. ’Ja, jongens, we zitten in de topsport, toch? We spelen een heel jaar om Europees voetbal te halen, om vervolgens te zeggen dat het een nadeel is op sportief gebied…’

Een VI met op de cover Topdrie op reis gaat ook de hoek in. ’De media doen er allemaal aan mee. Ik lees in de winterstop overal: de topdrie op reis. Er staat niet eens meer: de traditionele topdrie. Dat het feitelijk niet klopt, lijkt volledig geaccepteerd. Zo maken we het ook wel heel erg klein met z’n allen. Een club die lang bovenin meedraait is een beetje aan het spartelen en haakt straks toch wel af. Zo ben ik niet opgevoed. In Amerika worden de prestaties van PEC Zwolle groot gemaakt. Hier is het allemaal een gegeven. Zelf heb ik daar geen last van, maar het heeft wel invloed op een heleboel andere mensen. Die zeggen bij voorbaat dat van alles niet kan. Die mentaliteit moeten we doorbreken.’

Wereldkampioen

Acht jaar speelde Eenhoorn in de Major League Baseball. Bij strak geleide concerns in New York en Los Angeles. Hoe beschouwt hij met die achtergrond het Nederlandse voetbal? ‘Het hele woord solidariteit is hier minder van toepassing. Als nu blijkt dat de Eredivisie-clubs gezamenlijk de begroting hebben van Arsenal. En Arsenal wordt al nooit meer kampioen... Dan geeft dat al aan dat de clubs alleen met een gezamenlijke visie nog iets kunnen gaan betekenen. Dat lukt dus niet door effe het tv-geld anders te verdelen of effe de competitie anders op te zetten. Nee. De vraag zou altijd moeten zijn: wat willen we nou met elkaar bereiken bovenin?’

Eenhoorn heeft zelf wel duidelijk wat het antwoord moet zijn: ‘Dat het Nederlands elftal wereldkampioen wordt. Dat is het enige doel waarbij we allemaal iets kunnen voelen. Bij alles wat wij op Eredivisie-niveau beslissen, moet je dat hogere doel voor ogen houden.’

Hij is een stuk uitgesprokener dan de KNVB zelf, die in zijn beleidsplan pleit voor een plek bij de beste acht. Eenhoorn haalt zijn schouders op. ‘Zo werken we bij AZ altijd. AZ wil structureel bij de topvier horen. Elders in het land zal dan best worden gedacht: Wat een rare snuiters daar in Alkmaar. Maar in mijn ogen is het de essentie van sport. Hoge, maar wel haalbare doelen die voor iedereen duidelijk zijn. Dat voelt in het begin heel ongemakkelijk. Als je een hard getal noemt, worden mensen ook afgerekend. Het is veel lekkerder om eerst voor handhaving te gaan en na een paar goede uitslagen de doelen naar boven bij te stellen. Maar dat is regeren vanuit angst. En zorgen dat je altijd een vangnet hebt als het mislukt. Maar in topsport bestaan geen vangnetten. Je valt keihard op de grond.’

Real Madrid

Achter de schermen vergaderen de clubs over de zogenoemde veranderagenda, een masterplan voor het clubvoetbal. Met de wereldtitel als stip aan de horizon is voor Eenhoorn klip en klaar wat boven aan het lijstje moet staan. ‘Wie zijn die spelers die ons straks wereldkampioen moeten maken? Waar zitten die? Vanzelf kom je dan bij het gezamenlijke doel van de Eredivisie. Opleiden. Dat is wat we geweldig kunnen en wat ons onderscheidt. Als we dat optimaliseren, krijgen we vanzelf een betere competitie en gaan we ook beter presteren in Europa.’

Volgens Eenhoorn ‘begin je een boek ook niet in het midden te lezen, maar op pagina 1. Dus ik geloof er totaal niet in dat we internationaal gaan aanhaken door alleen de topclubs te faciliteren. De hekkensluiter in Engeland krijgt 112 miljoen euro tv-geld, in Nederland is het gemiddelde 3,6 miljoen. We zullen echt iets anders moeten verzinnen om ons te onderscheiden. Sport is een piramide. De basis moet zo breed mogelijk zijn, met zoveel mogelijk amateur- en profclubs die voetballertjes goed opleiden. Meer is meer. Hoe meer goede opleidingen, hoe meer talent. Uiteindelijk loopt die emmer dan over.’

AZ investeert jaarlijks een miljoen of drie in zijn florerende opleiding, die al de aandacht trok van Real Madrid. ‘Maar er zijn in de Eredivisie ook clubs die helemaal niks investeren. Daardoor wordt de basis smaller, met als gevolg een minder brede piramide. En dus een kleinere kans op een betere competitie, beter presteren in Europa en het ultieme resultaat met Oranje. Ingewikkelder is het niet, hoor.’

In Nederland schiet de discussie alle kanten op. De een wil kunstgras opruimen, de volgende wil meer tv-geld, weer een ander pleit voor een kleinere competitie. Al jaren stranden alle plannen in oneindige marathonvergaderingen volgens de quid pro quo-cultuur. Voor wat, hoort wat. Jij wilt dat ik stop met kunstgras? Dan wil ik van jou meer tv-geld. ‘Ik probeer het altijd in een heel perspectief te zien. Ik hoor clubs die niet eens investeren in jeugd, roepen dat ze recht hebben op meer tv-geld. Dat lijkt me niet de juiste weg. Het is te makkelijk te roepen dat iets onterecht is, zonder te kijken naar het bredere plaatje. In mijn ogen zouden we om te beginnen moeten uitzoomen en samen een einddoel bepalen. Dat zou een wereldtitel kunnen zijn. Zolang dat doel niet is uitgesproken en vastgelegd, is het toch niet raar dat iedereen er voor zichzelf zit? Iedereen aan boord krijgen zal niet meevallen.’

Knollentuin

Ruud Gullit stelde onlangs in VI dat opleiden in de licentie-eisen nadrukkelijker moet worden verplicht. ’Tja... Elke club moet jeugd opleiden, lees ik ook in het KNVB-plan Winnaars van Morgen. Maar zorg dan ook voor regelgeving die dit aantrekkelijk maakt. Waarom zou ik nog opleiden als de beste talenten nooit meer het eerste elftal halen? Als door een gebrek aan regelgeving alles wegloopt, dan zeggen wij op termijn misschien ook: Succes jongens, doen jullie het maar en wij komen wel bij jullie aan het hek staan.’

Eenhoorn trekt een parallel met het Amerikaanse honkbal. ’Daar tekenen jeugdspelers voor zes jaar en na hun debuut gaat de teller opnieuw zes jaar lopen. In ruil wordt de speler beschermd met een goed contract. De kans dat een toptalent bij jou doorbreekt, is ongeveer honderd procent. Uiteindelijk gaan ook daar de beste spelers naar de rijkste clubs. Maar wel pas nadat ze bij hun opleidingsclub hebben gespeeld. Die afspraken leggen clubs en spelersvakbonden vast in een cao. Maar in het voetbal liggen bij de rijkste clubs twee businessmodellen tegenwoordig. Presteren met het eerste elftal is een businessmodel, het andere businessmodel is halen, verhuren, waarde creëren op een andermans veld en vervolgens met winst verkopen. Op deze manier worden bijna alle clubs dependances van de grote partijen. AZ is van oudsher een club met weinig huurspelers. Maar als ze bovenin steeds meer blijven verdienen en er geen limiet komt op het aantal contractspelers, komen ook wij straks in een positie terecht waarbij we afhankelijk worden van de grotere partijen. En raken we onze eigen cultuur deels kwijt. Er moet een systeem worden bedacht waardoor clubs die hun jeugdopleiding en scouting goed voor elkaar hebben, meer kans maken op een topprestatie. Nu dat er allemaal niet is, creëer je een elite en hobbelt de rest een beetje mee.’

PEC Zwolle-voorzitter Adriaan Visser pleitte ervoor op nationaal niveau alvast een herenakkoord in te voeren: blijf van elkaars talenten af. Eenhoorn: ’Mee eens, maar dan moeten wel eerst alle clubs voldoen aan een aantal kwaliteitsnormen. Je kunt talenten niet verbieden over te stappen als ze ergens in een knollentuin door een welwillende ouder worden getraind.’ Aanleiding voor de oproep van PEC was de overstap van de negentienjarige Tijjani Reijnders naar het AZ van Eenhoorn. ‘Die jongen was nog amateur. Had geen contract. In dit geval moet PEC niet boos zijn op AZ, maar op zichzelf. Het zal ze waarschijnlijk niet nóg eens overkomen.’

Gedrocht

We nemen wat andere hete hangijzers door. Met een wereldtitel als einddoel wordt het gemakkelijker standpunten in te nemen. Over kunstgras bijvoorbeeld. ’Het is niet zo dat als wij morgen alleen maar op natuurgras spelen, we weer in de finale van de Champions League staan. Ook daar geldt: de benchmark zijn de organisaties die beter zijn dan wij. Alle topclubs spelen op natuurgras, alle grote toernooien zijn op natuurgras. Dus wil je ooit een kans maken om te presteren, dan moet je omstandigheden creëren die gelijk zijn aan de top. Natuurgras dus. Alleen is kunstgras wel ontstaan binnen de regelgeving. Mensen die er nu over roepen, zaten ook in het voetbal toen het werd ingevoerd. Die kunnen nu niet gaan eisen dat het al morgen is teruggedraaid.’

Hoe denkt hij over een nieuwe competitieopzet met zestien clubs? ‘Van achttien naar zestien betekent dat de basis van de piramide niet op orde is. Met als gevolg onvoldoende goede spelers om een Eredivisie mee te vullen.’ Eenhoorn noemt inkrimping ‘symptoombestrijding. Als wij alles bij hetzelfde houden en opleiden niet aanjagen, dan zitten we over een paar jaar te praten over een Eredivisie van veertien. En een paar jaar daarna over een Eredivisie van twaalf. In andere sporten zie je dat ook gebeuren.’

En hoe beschouwt de clubdirecteur het huidige play-off-systeem? ‘Dat is momenteel onaantrekkelijk voor het publiek. Wij hebben de enige play-offs in heel de wereld die niet aantrekkelijk genoeg zijn om de kaarten voor de eerste ronde te verkopen. Wij zitten als clubs te vergaderen: Zullen we de eerste ronde voor niks doen of kunnen we nog een heel klein beetje entree vragen? Terwijl ze elders overal met een slaapzak voor de deur liggen. Dat geeft toch al aan dat de Nederlandse play-offs niet aanslaan? Óf je laat de top meedoen, óf je moet geen play-offs organiseren. Maar ik vertel je wel: als de nummer één meedoet, kunnen we hier voor die wedstrijd een nieuwe ring op het stadion zetten.’

Weersverwachting

AZ is modern, Eenhoorn is na voormalig volleybalcoach Toon Gerbrands de tweede directeur van buiten het voetbal. ‘AZ is al heel lang een club die uit het raam kijkt en niet denkt de wijsheid in pacht te hebben’, zegt Eenhoorn. ‘We kunnen niet ontkennen dat we in Nederland een aantal slagen hebben gemist.’ Zo bezocht AZ de Duitse trainersopleiding, het Weisweiler-instituut. ‘Wij bleken de eerste Nederlanders te zijn die daar op bezoek kwamen’, vertelt de Rotterdammer. ‘Terwijl ze in Duitsland toch wel wat meer hebben gewonnen... Ze doen daar veel wetenschappelijk onderzoek.’

In de Nederlandse discussie valt dan al snel het woord laptoptrainer, de tegenpool van de oud-speler. ‘Er worden nu ten onrechte twee werelden gecreëerd. Zeg maar de nerds tegen de voetbalmensen. De kortste weg is elke fout van de nerds aangrijpen om aan te tonen dat hun visie onzinnig en belachelijk is. Je kunt ook kiezen voor de langere weg en je erin verdiepen. Als speler, coach en td heb ik op zich wel in stadions gelopen waar mensen op afkwamen. Zelf wilde ik altijd zoveel mogelijk informatie. Als expert vertaalde ik die informatie vervolgens naar het veld. De hele wereld verandert, er is gigantisch veel informatie voorhanden. Je denkt toch niet dat het Nederlandse voetbal die ontwikkeling als enige tak ter wereld kan negeren? Degene die dat zegt, staat zo verschrikkelijk stil. Die mensen gaan ons niet vooruit helpen.’

Andersom is het volgens Eenhoorn net zo onzinnig het type wetenschapper nu als verlosser te zien in deze crisis. ‘Die zogenaamde laptoptrainer gooit ook gewoon een bal het veld op. Data zijn niet de heilige graal. Wát je ook doet, je zult er altijd een keer naast zitten. Honderd procent zekerheid bestaat niet. De experts om data om te zetten in voetbal blijven het belangrijkste. Het weer wordt ook nog steeds het best voorspeld door mensen die heel veel verstand hebben van het weer.’

Eenhoorn refereert aan een boek dat hij momenteel leest. ‘The Signal and the Noise. Dat gaat precies over de huidige discussie in het voetbal. Er is een wereld van data en een wereld van experts. Wie hebben er nou gelijk? Geschreven door Nate Silver, de beste voorspeller van verkiezingen in Amerika. Het leuke is dat hij er bij Donald Trump ook naast zat. Maar hij zat er wel minder naast dan anderen. Dan is de vraag: waar focus je op? Dat hij het verkeerd had of dat hij met zijn methodiek dichter bij de waarheid zat dan anderen?’

Tekentafels

Vanwege zijn afwijkende blik werd Eenhoorn in 2016 commissaris bij de Eredivisie CV. Ook daar als opvolger van Gerbrands. ‘Destijds ben ik door Eric Gudde gevraagd, omdat hij een ander geluid wilde horen.’

In de hagelwitte Eredivisie CV-villa aan de Woudenbergseweg zag hij de afgelopen jaren zo’n beetje elk initiatief stranden. En dat waren er heel wat. Eenhoorn zucht. ‘Wij hebben een partij commissies, klankbordgroepen, tekentafels… Draagvlak! Evaluatie! Woorden die ik niet eens meer kende toen ik terugkwam uit Amerika.’

Het viel hem op dat de KNVB van zo’n beetje alles de schuld kreeg. Volgens Eenhoorn niet helemaal terecht. ‘Wij als clubs moeten Zeist niet overal de schuld van geven. Dat doen we graag, afschuiven van verantwoordelijkheden. Maar uiteindelijk ligt voor een groot deel de sleutel bij de Eredivisie zelf. Wij moeten knopen doorhakken. Het grootste probleem is dat voor veel besluiten een vijfzesde meerderheid nodig is. Als dat zo blijft, is het leuk dat we vertrouwen, verbinden en veranderen als thema hebben gekozen, maar dan zou ik dat veranderen gewoon maar uit het rapport halen. Op deze manier gaan we niks veranderen. Er is geen onderwerp waarmee je vijftien van de achttien clubs op één lijn krijgt. Omdat iedereen toch ook naar zijn eigenbelang kijkt. Naar de oorsprong van deze stemverhouding kan ik alleen maar raden. Maar eenzesde is toevallig wel drie.’

Het is inderdaad ontstaan als bescherming van de topdrie. Pardon, traditionele topdrie. Ajax, Feyenoord en PSV kunnen zo met één bondgenoot elk voorstel torpederen. ‘Het is denken vanuit machtsblokken. En niet bedoeld om de beste keuzes te maken voor de Eredivisie als totaal. Dat is bijna overal zo, hoor. Bij het Hoofdklasse-overleg in het honkbal konden we nog geen bal regelen.’

Lichtpuntje is alvast wel dat clubs eensgezind lijken over een latere start van de Eredivisie. ’Het is niet zo handig op 10 augustus te gaan voetballen als hier eind juli de vakanties beginnen. Zo krijgen we het stadion niet vol. Onmogelijk. En met Kerst, als iedereen eropuit wil, zijn er geen wedstrijden. Best raar.’ Na Hans Nijland (FC Groningen) en Adriaan Visser (PEC Zwolle) is Eenhoorn nummer drie die dat aankaart in deze interviewserie. Een unanieme score tot dusverre. ‘Als we een succesje willen halen met de veranderagenda, zou dat hiermee kunnen.’

Verder is het voor Eenhoorn eerst zien, dan geloven. ‘De clubs voelen meer dan ooit de druk dat we moeten veranderen, maar ik ben er nog niet zo van overtuigd dat het ook daadwerkelijk gaat gebeuren. Vorig jaar is het niet gelukt. We maken nu in feite een doorstart. Ik kan wel allerlei grote uitspraken doen, maar die zijn dan op niks gebaseerd. Op een gegeven moment moeten we onszelf wel achter de oren gaan krabben. Als het nou wéér niet lukt, worden we zelf een beetje ongeloofwaardig.’

Of het nu een succes wordt of toch weer een flop, één ding is zeker: Eenhoorn zal nooit bezwijken onder de druk. ‘Dat niet. Van een Amerikaanse coach begreep ik eens: stress is als je zelf een 4 bent en op stap gaat met een vrouw die een 10 is. Dát is pas druk. Wat wij doen is leuk.’