Kijk naar Manchester City en zie Johan Cruijff

Tiqui-taca, de term viel eindeloos vaak als het succes van Guardiola met Barcelona werd beschreven. Zelf gruwelde hij van dat modewoord. Tiqui-taca was één groot misverstand geworden, vond de Catalaan, een verkeerd label dat op zijn team was geplakt. De definitie was te leeg, vaak ging het alleen maar over het hoge aantal passes. Guardiola vond het grote onzin, hij zei tiqui-taca daardoor zelfs te haten. Veel passen kon in zijn ogen nooit een doel op zichzelf zijn.

Het misverstand doet denken aan discussies over de Hollandse School. Ook vaak genoemd, zelden goed en helder beschreven. Voor Johan Cruijff was het niet nodig die leidende principes op papier te zetten, hij droeg ze als trainer en later als analyticus van nature uit. Terugkijkend op de talloze interviews en analyses van de legende is de beste definitie dat de Hollandse School initiatiefrijk en attractief voetbal voorstaat waarmee een zo goed mogelijk resultaat moet worden behaald.

Aan de hand van de eigen uitspraken van Cruijff hebben we negen tastbare principes gedestilleerd. Stuk voor stuk zijn ze nog duidelijk terug te zien bij The Citizens. We hebben een reguliere Premier League-wedstrijd - het thuisduel met Brighton & Hove Albion (13 januari 2021, 1-0 zege) - als voorbeeld gepakt, om aan te tonen dat het gedachtegoed van Cruijff nog altijd springlevend is.

1. 'Alles heeft te maken met meters, meer niet. Als ik de hele tuin moet verdedigen, ben ik de slechtste. Als ik dit stukje moet verdedigen, ben ik de beste.'

Johan Cruijff heeft zich vaak verbaasd over teams die hun tegenstanders onnodig veel ruimte bieden. Opponenten zijn tot op zekere hoogte zelf sterker en zwakker te maken, oordeelt hij, afhankelijk van de tijd en ruimte die ze krijgen. ‘Door twee of drie meter ruimte te geven, lijken ze vaak betere voetballers dan ze in werkelijkheid zijn’, liet hij eens in De Telegraaf noteren.

Die gedachte is voor Guardiola een van de redenen om City in grote delen van de wedstrijd naar voren te laten jagen. Dat altijd doen, is niet vol te houden en onrealistisch. Terugzakken is in fases van de wedstrijd geoorloofd, maar dan moet het wel als één geheel gebeuren. Zodat de onderlinge afstanden klein blijven. In balbezit is de formatie al zo ingericht dat er snel kan worden gereageerd bij balverlies. We zien het bijvoorbeeld in minuut 48, nadat een korte pass van João Cancelo richting het strafschopgebied van Brighton is mislukt. Riyad Mahrez sluit bij, de Portugees stapt naar voren, net als Kevin De Bruyne en Rodri, in deze situatie de twee meest controlerende middenvelders. Dan Burn van Brighton kan met de bal geen kant op, heeft niet eens tijd om aan te leggen voor een lange bal. De Bruyne onderschept vlak buiten het strafschopgebied de bal.

Het is tekenend voor de klasse van de Belg. De Bruyne is niet de beste verdediger van de Premier League, maar brengt zichzelf wel vaak in een positie waarin hij goed kan verdedigen. Niemand in de Engelse competitie heeft dit seizoen vaker de bal veroverd diep op de helft van de tegenstander.

2. 'Bij balverlies was de spits onze eerste verdediger en die instelling liep door het hele team.'

Een groot voordeel van de tegenstander direct vastzetten en op die manier de bal veroveren, is dat die tegenstander in zo’n omschakelmoment vaak minder goed georganiseerd is. Mede dankzij een grote groep Duitse trainers heeft deze tactiek de laatste jaren weer veel aan populariteit gewonnen, onder de noemer gegenpressing en met Jürgen Klopp als protagonist. Cruijff was al een groot voorstander van deze manier van verdedigen. Hij vond het een groot voordeel voor zijn aanvallers dat ze dan ook niet terug naar hun eigen helft moesten. Er werd meer intensiteit van ze verlangd, maar over kleinere afstanden.

Guardiola heeft die spelopvatting van zijn leermeester overgenomen. Het hoog druk zetten op de bal heeft voor de City-manager meerdere voordelen. Niet alleen hebben The Citizens het vaakst de bal veroverd dicht bij het doel van de tegenstander, op die manier vooruit verdedigen maakt zijn elftal defensief minder kwetsbaar. City moet het met zo veel technische spelers in het elftal niet hebben van duelkracht en kan zo de duels ontlopen.

Het vroeg vastzetten van tegenstanders vergt wel veel van de aanvallers. Vooral als het gaat om de instelling, omdat per situatie moet worden ingeschat hoe verdedigers het beste kunnen worden ingesloten. Sergio Agüero werd geroemd als afmaker, maar had bij de start onder Guardiola moeite te vol doen aan de wensen bij balbezit van de tegenstander. De Argentijnse goalgetter verloor in het eerste seizoen na de trainerswissel zelfs even zijn plek aan Gabriel Jesus. Simpelweg omdat hij als aanvallende verdediger moest groeien, niet omdat hij te weinig scoorde.

3. 'Als je een speler niet dekt, dan kan hij ook niet uit de dekking lopen.'

Voor Guardiola is zonedekking heilig. Hij is daar nóg extremer in dan Cruijff was als trainer. Door de keuze voor het afdekken van ruimtes in plaats van het volgen van tegenstanders, is de organisatie bij City minder makkelijk te verstoren met loopacties. De belangrijkste posities moeten voortdurend ingevuld zijn en de nadruk ligt op het afsluiten van de as. Tegen Brighton verdedigt het team van Guardiola vanuit een 4-1-4-1-formatie, waarbij de afstanden tussen de twee linies van vier klein zijn en Rodri als verdedigende middenvelder kan in grijpen als een Brighton-speler toch tussen de linies wordt bereikt.

4. 'Een speelstijl waarin de breedtepass onacceptabel is.'

Diepte gaat voor breedte; het is makkelijker gezegd dan gedaan. Lef is een vereiste om dit principe goed uit te voeren en de dit seizoen opgeleefde John Stones heeft die moed in overvloed. Als talent bij Everton maande hij zijn eigen supporters regelmatig tot rust, als hij hun stressbestendigheid weer eens op de proef had gesteld door een aanvaller uit te spelen bij een poging verzorgd op te bouwen.

Mede vanwege die moed is Stones voor Guardiola een te interessante speler om te laten gaan, hoeveel slippertjes de 26-jarige Engelsman de voorbije seizoenen defensief ook heeft gemaakt. Guardiola verdedigde Stones in 2017 al eens gepassioneerd tijdens een persconferentie: ‘John heeft een grotere persoonlijkheid dan iedereen in deze ruimte, hij heeft grotere ballen dan iedereen. Ik ben gek op hem, ondanks alle fouten. Ik hou van spelers met persoonlijkheid.’

5. 'Het probleem begint al met het aanspelen van de backs.'

Hoe makkelijk is het om een vleugelverdediger vast te zetten? Spelers worden op die positie aan één kant al flink beperkt door de zijlijn en een tikje terug naar de keeper maakt het aanvalsspel ook niet bepaald dynamischer. In de slechte periode van Oranje groeide Daley Blind als linksback tegen wil en dank uit tot spelmaker, omdat het vinden van een oplossing vooruit vaak net zo lang had geduurd tot Blind met een pass linies doorbrak.

Bij City valt het juist op dat een back zelden een afspeeloptie is. Natuurlijk zijn Oleksandr Zinchenko en Cancelo tegen Brighton vaak aanspeelbaar, maar bijna nooit op de backpositie. Zinchenko voegt zich in de opbouw vaak bij de centrumverdedigers om een overtal te creëren in de as, en Cancelo schuift door naar een plek centraal op het middenveld. Het idee: veel linies creëren, kort op elkaar, met veel afspeelopties in de as. Zo is City veel lastiger vast te zetten en is het voor de spelers van Guardiola makkelijker om diepte boven breedte te verkiezen.

6. 'Dit heeft niets met positiespel te maken, omdat de derde man niet kan worden aangespeeld.'

Een 4-4-2-systeem was volgens Cruijff bij voorbaat al kansloos voor trainers die dominantie door balbezit nastreven. Teken de formatie uit en de conclusie is simpel: te weinig driehoekjes. De gedachte van Cruijff achter het streven naar driehoekjes was dat spelers dan altijd twee afspeelmogelijkheden hebben en de keuzes zo lastiger te voorspellen zijn voor tegenstanders. Zet het beeld bij een wedstrijd van City stil en de driehoekjes zijn zo uit te tekenen, zeker in de as.

In het ideaalplaatje van Guardiola zijn de onderlinge afstanden daar altijd klein. City hanteert veel positiewisselingen. Tegen Brighton duiken Phil Foden, Ilkay Gündogan, Kevin De Bruyne, Bernardo Silva en Riyad Mahrez als voorste vijf een voor een regelmatig op in de spitspositie. Ze krijgen de vrijheid om verschillende ruimtes op te zoeken, zolang alle posities maar bezet zijn. Die basisvoorwaarde zorgt ervoor dat de driehoekjes in de as intact blijven.

7. 'Als mijn aanvaller een-tegen-een komt, zeg ik altijd: laat het hem lekker uitzoeken. Dan zeggen de spelers: "We kunnen hem toch helpen?" Mijn antwoord is dan: ten eerste is de kans groot dat je in de weg loopt en bovendien trek je als tweede aanvaller een tweede verdediger mee, en twee tegen twee is moeilijker dan een tegen een.'

‘Als het gaat over mislukte acties’, zei Guardiola eens over Mahrez, voor wie hij tot het uiterste was gegaan om hem over te nemen van Leicester City, ‘hij wil de bal altijd en wil het telkens opnieuw proberen. Dat is de beste eigenschap voor spelers die bij een grote club op een groot podium spelen. Spelers met die eigenschap zijn lastig te vinden.’

De magie van de Algerijn kan het spel van City een extra dimensie geven, zoals de versnellingen van Raheem Sterling dat ook kunnen. Guardiola beseft dat die extra kwaliteiten ondersneeuwen als de twee een te groot takenpakket meekrijgen. In het treffen met Brighton is goed te zien hoe hij voor Mahrez zo goed mogelijke voorwaarden heeft proberen te scheppen om te kunnen excelleren. Waar City inzet op een overtal in de as, houdt Mahrez als rechtsbuiten juist vaak het veld breed. De focus op het centrum zorgt voor extra ruimte op de flank. Krijgt Mahrez de bal, dan zien we telkens een van zijn ploeggenoten vanuit de as een loopactie in de diepte maken, terwijl een ander de optie voor een tikje breed biedt. Dat alles op afstand, zodat de ruimte om te dribbelen niet wordt beperkt.

Zelf de actie aangaan, een steekpass in de diepte geven of met een breedtepass kiezen voor zekerheid; de dribbelkoning wordt idealiter voor die keuze gesteld. Natuurlijk hoopt Guardiola op een zo hoog mogelijk rendement, maar zelfs een mislukte actie kan dus winst zijn. Het gaat erom dat de dreiging van een individuele actie voortdurend in de lucht hangt. ‘Dicht bij het doel heeft Mahrez iets bijzonders, bij hem heb ik altijd het gevoel dat hij kan gaan scoren’, aldus Guardiola.

8. 'Zet er een in de spits, maak er een tuttifrutti van.'

Verwarring zaaien is cruciaal om defensief ingestelde tegenstanders in de Premier League te ontregelen. Guardiola is er een meester in en het begint meestal al met de opstelling. De Pep Roulette is een begrip geworden in Engeland, omdat het voor iedere wedstrijd weer gokken is hoe de basiself er exact uit zal zien.

Tegen Brighton is het vooraf al de vraag wie als valse spits speelt, zonder Jesus en Agüero bij de eerste elf. De Bruyne begint op die positie, maar al snel ontstaat een tuttifrutti. De kracht van die georganiseerde chaos wordt mooi duidelijk in minuut 58. Bernardo Silva staat rechts bij de zijlijn en wordt verdedigd door linksback Dan Burn. De Bruyne laat zich vanuit de spitspositie iets verder naar binnen op diezelfde flank uitzakken en wordt gevolgd door linker centrale verdediger Lewis Dunk. De Brighton-defensie wordt met loopacties uit elkaar getrokken en nog voordat de verdedigers dat beseffen, duikt Mahrez vanuit het midden al sprintend in het ontstane gat in de rug van Burn en Dunk. Cancelo zet de Algerijn met een dieptepass vrij voor de keeper en de rechtsbuiten mist het doel rakelings.

9. 'Vind de zwakke plek van je tegenstander en je hebt gewonnen.'

Het enthousiasme spat van het gezicht van Guardiola na de 1-0 zege op Brighton, als hij voor de camera van de BBC uitlegt waarom hij op deze koude januari-avond zo heeft genoten in het lege Etihad Stadium. Speciale aandacht heeft hij voor matchwinner Phil Foden, die scoorde door vanaf links toe te slaan in de ruimte die door valse spits De Bruyne was gecreëerd. Zou Guardiola het zo voor ogen hebben gehad? In het interview trekt hij de aandacht niet naar zichzelf toe, maar richt hij de schijnwerper op Foden: ‘Hij kan overal uit de voeten; in het midden, als buitenspeler, als valse spits. En hij is zó slim voor het doel.’

Zo doet Guardiola het na afloop graag: vertellen hoe hij heeft genoten van het optreden van een van zijn spelers. Het zelftrouwen van de uitblinker verder opkrikken, de concurrenten prikkelen. Dit is voor Guardiola niet het moment om de eer op te strijken door uitleg te geven over zijn tactische plan. Hij haalt zijn geluk uit de uren waarin hij zijn plannen zorgvuldig uitstippelt, wedstrijd voor wedstrijd, keer op keer. Dát zijn de geluksmomenten. In Pep Confidential zegt de Cruijff-adept over de kern van zijn vak: ‘Ik ga zitten, kijk video’s en maak aantekeningen. Dat is wanneer het moment van inspiratie komt. Dan weet ik ineens zeker dat ik het heb, dat ik weet hoe we gaan winnen. Dat is het moment dat mijn beroep zin geeft.’