Zo veel verdienen Ajax, PSV en Feyenoord echt aan transfers

Het regende weer miljoenen de afgelopen maand. Internationaal werden tijdens de wintermarkt de grootste bedragen neergeteld voor Bruno Fernandes (Manchester United) en Dejan Kulusevski (Juventus). Met een geschatte afkoopsom van dertig miljoen zou Steven Bergwijn (Tottenham Hotspur) het brons hebben gepakt. In eigen land viel ook de verkoop op van Heraclied Lennart Czyborra aan Atalanta Bergamo. Daarmee zou circa 4,5 miljoen euro zijn gemoeid. Naar aanleiding van de vorige afleveringen van deze rubriek kwamen er van lezers vragen binnen over dit soort transfers. Hoeveel houden clubs nu echt over aan een verkoop? Dat is een relevante vraag, want hierover bestaan nogal wat misverstanden. Die vraag is echter niet zo makkelijk te beantwoorden. In de media verschijnen vaak ruwe schattingen, die meestal veel hoger blijken dan de werkelijke netto opbrengst. Aangezien de clubs, op het beursgenoteerde Ajax na, vrijwel geen transfersommen bekendmaken, is er maar één manier om de financiële transferprestaties na te gaan en dat is via de jaarrekeningen die de clubs zelf uitbrengen.

In deze jaarverslagen presenteren clubs het zogenoemde ‘resultaat vergoedingssommen’. Dit betreft de opbrengsten uit de (door)verkoop van spelers en opleidingsvergoedingen min de kosten die worden gemaakt op de transfermarkt. Denk hierbij aan nieuwe aankopen, makelaarskosten, aandelen voor spelers, tekengelden, te betalen opleidingsvergoedingen en huursommen. Goed om te weten is verder dat inkomsten uit spelersverkopen - ongeacht de afgesproken betalingstermijnen - in één keer opgenomen moeten worden in de boekhouding. Dat geldt niet voor aankopen, die worden afgeschreven over de looptijd van het contract.

Voorbeeld: tekent een speler een vijfjarig contract en kost hij tien miljoen euro, dan staat hij na één jaar in de boeken voor acht miljoen, na twee jaar voor zes miljoen, na drie jaar voor vier miljoen, na vier jaar voor twee miljoen en na vijf jaar voor nul euro. Elk jaar wordt er dus twee miljoen afgeschreven op de aankoop. Het ‘resultaat vergoedingssommen’ bestaat uit de verkoopopbrengsten min de afschrijving op de aangekochte selectie.

Op de lange termijn geeft deze post dus een precies beeld van de financiële resultaten op de transfermarkt. Laten we met dat in het achterhoofd eens de jaarverslagen van Ajax, PSV en Feyenoord doornemen. Transfers in het actuele seizoen - dat is begonnen op 1 juli - kunnen we nog niet meenemen in de beoordeling, omdat de clubs pas op zijn vroegst een paar maanden na afloop van het seizoen hun jaarcijfers bekendmaken. Dus pas eind 2020 zullen we weten wat de verkopen van Hirving Lozano en Steven Bergwijn PSV precies hebben gebracht. Kijken we naar de tien voorgaande seizoenen, dan noteren de topclubs de volgende resultaten:

Transferresultaat 2009/10 t/m 2018/19 volgens jaarrekeningen clubs:

Van de topdrie verdiende alleen Ajax geld aan de spelershandel. In zeven van de laatste tien jaar werd winst gemaakt. Sinds de entree van Marc Overmars noteert Ajax zelfs zes van de zeven jaar in de zwarte cijfers. PSV en Feyenoord daarentegen zijn allebei verlieslatend. Vooral bij PSV is dat opvallend, omdat de vicekampioen al sinds de jaren negentig met Romário en Ronaldo het imago heeft van een heel winstgevend handelshuis. De recentere verkopen van mannen als Memphis Depay, Georginio Wijnaldum, Kevin Strootman, Jürgen Locadia en Davy Pröpper leken dat beeld steeds te bevestigen. Bij PSV is het echter ook altijd beleid geweest om al het kapitaal weer terug op het veld te zetten, om zo de kans op prijzen te maximaliseren. Kennelijk is het aantrekken van vervangers dermate duur, dat het spelersbeleid ondanks een serie prachtige verkopen toch in het rood uitkomt. In de laatste tien jaar schreef PSV slechts vier keer zwarte cijfers op de post resultaat vergoedingssommen. Het huidige seizoen lijkt met de verkopen van Lozano en Bergwijn flink rendabel. Als we eenvoudig de geschatte bedragen van aankopen en verkopen optellen en aftrekken, dan zou dat neerkomen op iets van vijftig miljoen winst. In werkelijkheid zal het resultaat echter lager uitvallen, want bijna altijd staan de veronderstelde winsten haaks op de realiteit van de jaarverslagen.

Er zijn meerdere databureaus die zijn gespecialiseerd in transfersommen. Vooral de website Transfermarkt wordt gezien als een autoriteit. Het is een veelgebruikte bron voor de media, voor zaakwaarnemers, voor clubdirecteuren, voor onderzoeksbureaus die opdrachten krijgen in de voetbalwereld en ook voor accountants die de jaarverslagen van clubs moeten controleren. In de pers wordt Transfermarkt regelmatig aangehaald om het werk van technisch directeuren door te rekenen en te beoordelen. Wat wel even relevant is om te weten: Transfermarkt doet zelf geen onderzoek en heeft ook geen toegang tot contracten, maar verzamelt schattingen die verschijnen in de media. Bovendien kan iedere geregistreerde gebruiker van deze website via een online formulier zelf voorstellen tot wijzigingen aandragen in de spelersprofielen, waaronder de transferbedragen. Volgens de website moet daarbij wel ‘een doorgaans betrouwbare bron’ worden opgegeven. Hoe dan ook. Transfermarkt heeft inmiddels de grootste openbare verzameling met geschatte transfersommen en is uitgegroeid tot een vaak geciteerde databank. Wat zijn volgens Transfermarkt de resultaten van onze topdrie?

Transferresultaat 2009/10 t/m 2018/19 volgens transfermarkt.de:

Bij alledrie de clubs worden de winsten te hoog ingeschat. Bij Ajax is de afwijking met twaalf procent het kleinst en komt Transfermarkt redelijk in de buurt. Dat zal komen doordat Ajax als beursgenoteerde club bij transfers vaak ook de bedragen vermeldt. Bij PSV en Feyenoord raken de schattingen van Transfermarkt echter kant noch wal. Er wordt gesproken van tientallen miljoenen euro winst, terwijl de clubs juist geld hebben verloren.

Waar de drie topclubs in tien jaar tijd gezamenlijk 120 miljoen overhielden aan het spelersbeleid, heeft Transfermarkt het over een plus van 270 miljoen. Dat is 125 procent te hoog getaxeerd. Voetbalclubs in het algemeen doen er zelf weinig tot niets aan om dat beeld bij te stellen. Integendeel, ze lijken de indruk dat ze binnenlopen liever in stand te houden. Wat ze betalen en ontvangen voor spelers wordt (op beursgenoteerde clubs zoals Ajax en Juventus na) niet vermeld, meestal met het argument dat dit nu eenmaal zo is afgesproken tussen alle betrokken partijen. Zo ontstaat bij de fans vaak een onrealistisch verwachtingspatroon, omdat zij vermoeden dat er een goedgevulde oorlogskas is, terwijl er in essentie vaak maar beperkte middelen zijn om mee te opereren op de markt.

Wat lager op de ranglijst zien we vergelijkbare onjuiste uitkomsten. Neem FC Groningen. Ook die club maakte naam als transfermachine. Begin deze eeuw aan de hand van Luis Suárez, Marcus Berg en Arjen Robben en de afgelopen tien jaar werd dat imago versterkt via Tim Matavz, Dusan Tadic, Filip Kostic en Ritsu Doan. Volgens Transfermarkt hield de club tussen 2009 en 2019 32 miljoen euro over. Uit de jaarverslagen van FC Groningen zelf blijkt echter dat het gaat om slechts een derde van dat bedrag: 11 miljoen. Dat komt neer op één miljoen gemiddeld per jaar.

Heerenveen? Met Alfred Finnbogason, Filip Djuricic, Bas Dost, Daley Sinkgraven, Denzel Dumfries, Kik Pierie, Hakim Ziyech, Jeremiah St. Juste, Luciano Narsingh, Sam Larsson en Michel Vlap was de club het afgelopen decennium jaar in jaar uit een garantie voor miljoenendeals. Veel meer dan FC Groningen leeft SC Heerenveen van transfers. Transfermarkt zit in het geval van de Friezen iets dichter bij de realiteit, maar met de geschatte zestig versus de werkelijke veertig miljoen praten we altijd nog over twintig miljoen lucht.

Een laatste voorbeeld: Vitesse. De Arnhemmers realiseerden het afgelopen decennium met onder anderen eyecatchers als Wilfried Bony en Marco van Ginkel een paar leuke transfers. Ook hier zien we een flink onderscheid tussen de roze bril-bedragen die in de publiciteit komen (49 miljoen winst) en de harde cijfers (26 miljoen winst) in de jaarrekeningen.

Waar komen die verschillen nou vandaan? Dat heeft meerdere oorzaken. Ten eerste komt dat doordat spelersmanagers en clubfunctionarissen meestal wel even informeel naar de media lekken voor hoeveel geld de speler ongeveer van de hand is gedaan. Liefst inclusief de variabele bonussen en hier en daar een handje zout. Dat komt goed over op de achterban en tegelijkertijd is een hoog bedrag trendsettend voor het prijsniveau van andere spelers die in de etalage komen. Keerzijde ervan is echter wel dat de clubs zich daarmee onder druk zetten. Kranten, bladen, websites (ook VI, mea culpa) melden optimistische bedragen die vervolgens worden overgenomen door populaire websites zoals Transfermarkt. Fans en sponsors gaan zo denken dat er allemaal Dagobert Ducks zijn die in hun geldpakhuis rondzwemmen, terwijl dat in werkelijkheid toch wat minder indrukwekkend is.

Wordt er een speler aangekocht? Dan is het juist zaak om een zo laag mogelijk bedrag naar buiten te krijgen, bijvoorbeeld door allerlei bijkomende factoren - denk aan (zekere) prestatiebonussen, tekengelden en makelaarskosten - niet mee te tellen. Regelmatig blijf je als journalist in totale verwarring achter wanneer je bij zowel de aankopende als de verkopende club het bedrag checkt. Een voorbeeld daarvan is de transfer van Ritsu Doan, afgelopen zomer. In de Groningse media verscheen dat PSV een gegarandeerde transfersom van tien miljoen euro zou betalen, terwijl de Brabantse pers meldde dat het om 7,5 miljoen euro ging. Op de VI-redactie is het eerder regel dan uitzondering dat de clubwatcher van de verkopende club met een hoger bedrag op de proppen komt dan de clubwatcher van de kopende club. De arbitraire bruto afkoopsommen die verschijnen, worden vervolgens opgenomen in de databases, waarna bijvoorbeeld consultancybureaus, zaakwaarnemers en insiders in het voetbal deze bedragen weer aanhalen als bron. Zo ontstaat er een bubbel met transfersommen die een eigen leven gaan leiden.

Ten tweede moeten clubs forse aandelen van hun transfersom afstaan. Er kan dan wel een prachtig bedrag zijn afgesproken, maar de vraag is wat daar netto van overblijft. De makelaar moet wat hebben, regelmatig zijn er meerdere tussenpersonen betrokken, soms heeft de oude club een doorverkooppercentage en steeds vaker deelt ook de speler mee. Op Ajax na stegen de salarissen in Nederland de laatste jaren amper. Door aandelen van toekomstige transfersommen in het vooruitzicht te stellen, kunnen de sterspelers tóch worden verleid om wat langer in de Eredivisie te blijven. Bij een verkoop betekent dat echter wel dat de club een deel moet afstaan.

Stel dat het klopt dat Tottenham Hotspur dertig miljoen heeft betaald voor Bergwijn. Dan zegt dat nog steeds niet zo veel over de verdiensten van PSV, aangezien onduidelijk is hoeveel er aan derden moet worden afgedragen. Eerder bleek door gepubliceerde spelerscontracten van het platform Football Leaks dat bij transfers behoorlijk wat geld wegstroomt. Zo stelde NRC een paar jaar geleden, na inzage van de Football Leaks-bestanden, dat PSV bij de aankopen van Héctor Moreno en Gastón Pereiro respectievelijk 1,4 miljoen en 2 miljoen euro betaalde aan de zaakwaarnemers van de twee. Bij de transfer van Paul Pogba naar Manchester United bleek het bonnetje van Mino Raiola (49 miljoen) bijna half zo hoog als de transfersom op zich (105 miljoen).

Soms zijn er ook investeerders en fondsen die recht hebben op transfergeld. Een extreem voorbeeld was het schimmige Doyen bij FC Twente, maar inmiddels duiken er ook steeds meer bonafide banken en financiële instellingen op die inspelen op de zoektocht naar cash bij voetbalclubs. Verkoopt een club een speler, dan ontvangt ze het bedrag vaak in termijnen. Het duurt daardoor meerdere jaren voordat het geld binnen is. Intussen is er wel direct geld nodig voor een vervanger. Directeuren staan onder enorme druk. Er is vaak weinig tijd en supporters zijn (deels door de bestuurders zelf, die het vertekende beeld in stand houden door niet realistisch te communiceren over de opbrengsten) in de veronderstelling dat hun cluppie op goud zit. Een scala aan kredietverstrekkers biedt clubs voorschotten aan om ze uit de brand te helpen. Ze financieren het transfergeld vooruit en in ruil moeten clubs het transferbedrag na ontvangst direct doorsluizen, met daar bovenop uiteraard een rentepercentage. Zeven of acht procent is gangbaar. Een gat in de markt. Op deze manier gaat een hap van de transferwinst naar financiële instellingen. In de Premier League maken meerdere clubs hier gebruik van en het gebeurt ook in Nederland.

Dus om eerlijk antwoord te geven op de vraag hoeveel PSV netto overhoudt aan Bergwijn en hoeveel Heracles nu echt verdient aan Czyborra: geen idee. Wat we wel met zekerheid kunnen zeggen: Ajax maakte het afgelopen decennium gemiddeld dertien miljoen euro winst per jaar op het transferbeleid en PSV en Feyenoord legden er geld op toe. Ja, Nederland is een exportland. Maar worden de clubs er slapend rijk van? Nou nee. Een keertje meedoen aan de Champions League is vele malen lucratiever. Deelname aan de Europa League is profijtelijker dan een gemiddeld transferseizoen van pak hem beet Vitesse, Heerenveen of Groningen. Kortom: voor een handvol clubs is spelershandel een aardige inkomstenbron, maar transferwinsten zijn niet dé kurk waarop de hele Eredivisie drijft, zoals vaak wordt verondersteld.