In Italië droomt een stadje van veertigduizend inwoners van de Champions League. Sassuolo valt de traditionele top aan in de geest van Atalanta Bergamo. Maak kennis met de club die spot met alle conventies van het Italiaanse voetbal.
Roberto De Zerbi is een ketter. En hij heeft het gemunt op een van de laatste heilige huisjes van Italië. De nationale liefde voor verdedigen. De trots voor teams die anderen niet kunnen verslaan, maar toch laten verliezen. Succescoach Giovanni Trapattoni vatte die denkwijze als geen ander in woorden: ‘Als je niet met goed spel kan winnen, zorg dan in ieder geval dat je wint. De resultaten blijven. De spectaculaire ploegen en de lovende woorden zijn na 24 uur vergeten.’
Voetbal was rationeel. Het scorebord toonde de enige waarheid. Aan de succesformule van Helenio Herrera uit de jaren zestig werd decennialang niet getwijfeld: ‘Klasse + Voorbereiding + Intelligentie + Fitheid = Kampioenschappen.’ Al het andere was interessantdoenerij van mannen die in waanbeelden geloven.
Voor mij is het resultaat niet belangrijk. Het is belangrijk hoe ik het resultaat behaal. Als ik win door toeval, dan boeit het mij niet
Trapattoni stelde het geloof in aanvallend voetbal gelijk aan het verkopen van praatjes over chimaera, een vuurspuwend mythologisch wezen met de kop van een leeuw, het lijf van een geit en de staart van een slang. Iets voor dromers die in de oudheid zijn blijven hangen. De Zerbi is zo’n dromer. De 41-jarige Sassuolo-trainer walgt van de heersende opvatting in zijn land. Voor een gestolen 1-0 tekent hij niet. ‘Voor mij is het resultaat niet belangrijk. Het is belangrijk hoe ik het resultaat behaal. Als ik win door toeval, dan boeit het mij niet.’ Dat is terug te zien in het spel van zijn ploeg. Geen team in de Serie A heeft zo vaak de bal als Sassuolo, waarin de formatie van De Zerbi ook vorig seizoen al kon wedijveren met Napoli en Juventus.
Opmars
Zorg dat je goed speelt, dan begin je vanzelf te winnen. De opmerkelijke opmars van Sassuolo richting de top van Italië verloopt via dat credo. Niemand lijkt zoveel baat te hebben bij die zienswijze als Manuel Locatelli. Symbolisch voor zijn ontwikkeling was een moment in de competitiewedstrijd tegen Bologna, halverwege oktober. Bij een 2-1 achterstand werd hij aangespeeld in de eigen zestien met Jerdy Schouten in zijn rug. Locatelli draaide bij hem weg en dribbelde voorbij een tweede opponent. In de derde verslikte hij zich, met een tegendoelpunt tot gevolg.
Ik vind het niet erg als een speler een fout maakt door iets te doen wat ik van hem vraag. Ik word pas boos als ze zich gaan verstoppen na een fout
De meeste trainers zouden tierend langs de lijn staan om zoveel risico. Zo niet De Zerbi. Die overlaadde zijn spelmaker met complimenten. ‘Ik vind het niet erg als een speler een fout maakt door iets te doen wat ik van hem vraag. Ik word pas boos als ze zich gaan verstoppen na een fout. We moeten niet bang zijn om de bal te verliezen, want dat kan nu eenmaal gebeuren. Als we van achteruit willen opbouwen en het initiatief nemen, dan betaalt zich dat op de lange termijn uit.’ In Bologna kreeg De Zerbi gelijk. Mede dankzij twee combinaties die helemaal achterin begonnen, won Sassuolo alsnog met 4-3.
Locatelli is samen met Domenico Berardi het gezicht geworden van het balverliefde Sassuolo. Locatelli verzendt van alle spelers in de Serie A de meeste passes. Berardi is de grillige aanvaller die als hangende rechtsbuiten met dribbels en schoten het balbezit omzet in doelkansen. Hun ontwikkeling is bondscoach Roberto Mancini niet ontgaan. Op de avond waarop Nederland hoopte op een voetbalwonder in Bosnië-Herzegovina namen zij gezamenlijk die illusie weg. Locatelli schepte de bal met gevoel over de defensie en Berardi velde het vonnis met een halve volley: 0-2. De eerste keer in de geschiedenis van de Azzurri dat een doelpunt werd aangegeven en afgemaakt door een voetballer van Sassuolo. Helemaal toevallig is dat niet. Mancini laat zijn elftal in de Nations League spelen in de geest van de provincieclub: vrij en naar voren gericht, in plaats van berekenend en afwachtend.
Het Kleine Genie
De Zerbi is geen fundamentalist uit overtuiging. Eerder lijkt hij geboren op de verkeerde plek in de verkeerde tijd. In de jaren negentig leek hij even voorbestemd een AC Milan-legende te worden. In de jeugdopleiding werd hij liefkozend Het Kleine Genie genoemd. De Zerbi werd gezien als de opvolger van Dejan Savicevic, bijgenaamd Het Genie. Mauro Tassotti was zijn trainer bij het hoogste jeugdelftal en beschouwde De Zerbi als de meest getalenteerde speler van zijn lichting: ‘Hij deed met links alles wat hij wilde. Je gaf hem de bal en hij verzon iets’.
De pech van De Zerbi was dat zijn positie bij AC Milan werd opgeheven door Arrigo Sacchi. De tacticus introduceerde zoneverdediging vanuit 4-4-2 en daarin was geen plaats voor een luie nummer 10. Zoals het Bosman-arrest en het afschaffen van de buitenlandersregel ook bepaald niet in zijn voordeel werkten. In het beoogde jaar van zijn doorbraak trok Milan met onder anderen Patrick Kluivert een blik nieuwe aanvallers open. In plaats van een debuut wachtte De Zerbi een serie uitleenbeurten die hem steeds dieper in de Italiaanse voetbalkelder lieten zakken. Het hoogtepunt van zijn actieve loopbaan beleefde hij bij CFR Cluj. Daar maakte De Zerbi zichzelf in 2012 onsterfelijk door in de kampioenswedstrijd tegen Steaua Boekarest in de laatste minuut een hoekschop met een verraderlijke curve en stuit ineens binnen te schieten. De Zerbi kon met links alles wat hij wilde, maar Italiaanse coaches keken vooral naar wat hij defensief niet deed.
De trainersloopbaan van De Zerbi valt te beschouwen als een poging voetballers zoals hijzelf naar de moderne tijd te brengen. ‘Wanneer ik als speler de bal niet had, werd ik nerveus en had ik het niet naar mijn zin’, verklaarde hij dat in zijn eigen woorden. ‘Dus als trainer probeer ik dat altijd in mijn achterhoofd te houden.’ In zijn geval zijn dat geen loze woorden. Heel toepasselijk begon De Zerbi in 2014 als trainer in de Serie C bij Foggia. De club waar de Tsjechische oefenmeester Zdenek Zeman begin jaren negentig met hyperoffensieve tactieken het Italiaanse voetbal verbaasde. Buiten de schijnwerpers werkte De Zerbi daar aan methodes om zijn ideaal van balbezitvoetbal naar de praktijk te brengen. Na twee jaar volgde de beloning met een baan bij Palermo. Dat werd een fiasco. De Zerbi vestigde een negatief clubrecord met zeven thuisnederlagen op rij en werd ontslagen na een blamerende bekeruitschakeling tegen Spezia.
Vooral de compromisloze aanpak van Bielsa maakte indruk. De Zerbi nam zich voor om net zo trouw te blijven aan zijn idealen
Zijn tweede klus in de Serie A eindigde een seizoen later met degradatie. Na zijn aanstelling in oktober pakte De Zerbi in zijn eerste negen duels slechts één punt. Benevento trad vaak aan met drie verdedigers, incasseerde de meeste treffers en eindigde onderaan. Toch oogstte De Zerbi lof. Benevento voetbalde zonder angst en het positiespel verbeterde zienderogen. Eind april werd AC Milan in het eigen San Siro te kijk gezet door Klein Duimpje van het Italiaanse voetbal. De 1-0 zege was goed voor het cv van De Zerbi, maar voor handhaving kwam dit veel te laat.
Leergierigheid
Alles wees er toen op dat Trapattoni gelijk had door te stellen dat trainers als De Zerbi in fabeltjes geloven. Tijdens die moeizame start van zijn tweede carrière toonde de voormalige spelmaker de leergierigheid die hem als voetballer soms had ontbroken. Hij verdiepte zich in de werkwijze van trainers als Maurizio Sarri, Marco Giampaolo en Gian Piero Gasperini die net als hij de aanval zoeken in het land van de verdedigers. De Zerbi reisde daarnaast af naar Bayern München om Pep Guardiola aan het werk te zien. Tijdens zijn dienstverband bij Palermo richtte hij een brief aan Marcelo Bielsa. Of hij misschien mocht zien hoe de huidige Leeds United-manager trainde bij Lille. Waar De Zerbi niet eens rekende op een antwoord, gooide de eigenzinnige Argentijn alle deuren open. Vooral de compromisloze aanpak van Bielsa maakte indruk. De Zerbi nam zich voor om net zo trouw te blijven aan zijn idealen.
De grootste verdienste van De Zerbi bij Benevento was dat spelers zich onder hem ontwikkelden. Hij had zelf ervaren dat de stap van het hoogste jeugdelftal naar een rol bij het eerste de lastigste was. Dus werden gericht voetballers gehuurd die hij daarbij dacht te kunnen helpen. Zo ontwikkelde Berat Djimsiti zich onder zijn leiding tot de voetballende centrale verdediger die nu indruk maakt met Atalanta Bergamo in de Champions League. Filip Djuricic was een andere voetballer die hij onder zijn hoede nam. Hij keek niet naar wat de linkspoot verdedigend soms liet liggen, maar creëerde een rol als hangende linksbuiten voor hem waarin dat minder hinderlijk was. De voormalige spelmaker van SC Heerenveen werd na een half jaar door De Zerbi meegenomen naar zijn nieuwe werkgever Sassuolo.
Warm bad
Bij Sassuolo belandde De Zerbi net als Djuricic in een warm bad. De club is eigendom van Mapei, dat in Nederland vooral bekend is vanwege de door hen gesponsorde wielerploeg. Deze bouwspecialist staat zichzelf voor op innovatie en investeert daarom ook bij hun sportploegen in onderzoek. De Zerbi werkt daardoor in een kantoorruimte die hij zelf omschrijft als ‘control room’. Daarin wordt hij omringd door zeven wetenschappers, gespecialiseerd in vakgebieden van filosofie tot wiskunde. Zij helpen de trainer bij het analyseren van tegenstanders en het verfijnen van zijn eigen aanpak.
In de kern volgt De Zerbi bij Sassuolo dezelfde lijn als bij Benevento. Hij haalt vooral jonge spelers binnen die technisch uitblinken. Die probeert hij spelinzicht bij te brengen door hen te integreren in zijn speelwijze. Sassuolo voetbalt op een vergelijkbare wijze als de nationale ploeg van Italië. Meestal vanuit een 4-2-3-1-formatie met een ver opkomende linksback en een hangende linksbuiten. Die laatste rol is meestal voor dribbelaar Jérémie Boga. ‘Toen hij hier aankwam, wist hij niet hoe hij moest afronden of samenspelen met zijn teamgenoten’, aldus De Zerbi onlangs over hem. ‘Maar als het aankomt op dribbelen, dan denk ik dat alleen Lionel Messi beter is.’ Het positiespel van Sassuolo is er vooral op gericht om de tegenstander uit te nodigen naar voren te drukken, zodat er aan de zijkanten ruimte ontstaat voor de individuele acties van Berardi en Boga. Met Francesco Caputo heeft Sassuolo vorig jaar een ervaren spits aangetrokken om hun voorwerk af te ronden.
Al in 2018 noemde Guardiola Sassuolo als voorbeeld van een ploeg die aantoonde hoe het Italiaanse voetbal veranderde
Typerend voor Sassuolo is de confrontatie met Juventus van vorig seizoen. Hoewel de ploeg van De Zerbi al snel ongelukkig op een 2-0 achterstand kwam, bleef het volharden in het zoeken van openingen via korte passes. De kampioen kreeg een demonstratie positiespel, kwam op een 3-2 achterstand en ontsnapte via een hoekschop aan een verdiende nederlaag. Dergelijke demonstraties bleven bepaald niet onopgemerkt. Al in 2018 noemde Guardiola in een panel Sassuolo als voorbeeld van een ploeg die aantoonde hoe het Italiaanse voetbal veranderde. Tijdens de lockdown in het voorjaar was De Zerbi zelfs hoofdspreker tijdens een congres voor trainers van de opleiding van Barcelona. De Catalanen waren onder de indruk geraakt van het voetbal dat hij zijn ploeg liet spelen. Zoals ook de deelnemers in de hoogste trainerscursus van Italië langskwamen in Sassuolo om de methodes van De Zerbi te bestuderen.
Hoewel De Zerbi benadrukt ‘geen geheim recept’ te hebben, valt op dat Sassuolo een van de eerste ploegen is die maximaal profiteert van de nieuwe doeltrapregels. Met twee centrale verdedigers in de hoeken van de zestien en twee controlerende middenvelders centraal gepositioneerd op de rand van de zestien maken ze het ontwikkelen van hoge druk extreem lastig. Daardoor moet de tegenstander vier spelers opofferen om een korte uittrap te verhinderen. Wanneer een team besluit om dat te doen, vindt Sassuolo vaak de ruimte bij de backs die hoog en breed staan. Dergelijke varianten – die hij ook nog eens laat afhangen van de positionering van de tegenstander – maken De Zerbi zo geliefd bij collega’s en spelers. Gevraagd naar de beste trainer onder wie hij heeft gewerkt, noemde Kevin-Prince Boateng niet Jürgen Klopp of Massimiliano Allegri, maar de man die hem vanuit Sassuolo een transfer naar Barcelona bezorgde. Boateng zag een vakman die een ploeg uit de middenmoot van Italië liet voetballen op een manier die eerder geassocieerd werd met topclubs in Spanje.
Naïef
Het betekent niet dat De Zerbi definitief afgerekend heeft met de geest van Trapattoni. Sassuolo heeft onder zijn leiding al eerder een sterke start aan het seizoen niet kunnen doortrekken. Na iedere verliespartij krijgt hij dezelfde kritiek op zijn speelwijze. Dan wordt die gekwalificeerd als te offensief en naïef. Tot ergernis van De Zerbi, die zegt aan het verdedigen net zoveel aandacht te besteden als het aanvallen. Toch zit er een kern van waarheid in de kritiek aan zijn adres. Vorig seizoen heeft Sassuolo bijvoorbeeld slechts zeven doelpunten minder gemaakt dan kampioen Juventus, maar liep het Europees voetbal mis door de defensieve cijfers van een degradatiekandidaat. De riskante speelwijze, die een feest is voor de individuele ontwikkeling van talenten, levert veel tegendoelpunten op. Nu in het jaar van het honderdjarig bestaan van Sassuolo een unieke eindklassering tot de mogelijkheden behoort, kan het in sommige wedstrijden geen kwaad om wat meer zekerheid in te bouwen.
Mochten we onverhoopt verliezen, laten we dan ervoor kiezen het op ónze manier te doen. Door te blijven voetballen
Voor de neutrale kijker is het goede nieuws dat De Zerbi waarschijnlijk geen concessies gaat doen aan zijn speelwijze. Wat vooral in wedstrijden tegen topteams reden is voor een kijkadvies. Zoals De Zerbi zijn spelers voor de met 2-0 gewonnen topper tegen Napoli voorhoudt. ‘Mochten we onverhoopt verliezen, laten we dan ervoor kiezen het op ónze manier te doen. Door te blijven voetballen.’ Dat sommigen hem daardoor als gek verslijten, neemt De Zerbi op de koop toe. ‘Mijn kijk op voetbal is anders dan de klassieke denkwijze in Italië. De consequentie is dat ik te veel lof krijg als het goed gaat en dat ik afgeslacht word als we verliezen. Dat betekent dat ik meer dan mijn traditionele collega’s onder druk sta. Dat accepteer ik.’
