Is thuis het nieuwe uit? Hoe lege stadions het voetbal veranderen

Het Duitse voetbal werd op zaterdag 16 mei hervat met een overtuigende 4-0 thuisoverwinning van Borussia Dortmund op Schalke 04. Het was direct de enige thuiszege van die bewuste speelronde, waarin verder drie remises en vijf uitoverwinningen werden genoteerd. Het is een voorbode gebleken voor wat inmiddels is uitgegroeid tot een interessante trend. Niet alleen lijkt door het ontbreken van supporters het thuisvoordeel verdwenen; er lijkt een tegenovergesteld fenomeen te ontstaan: uitvoordeel.

Sinds de hervatting van de Bundesliga werden er 36 wedstrijden afgewerkt. Daarvan werden er liefst achttien gewonnen door de uitspelende ploeg en slechts zeven door de gastheren. Vijftig procent zeges voor de bezoekers is een behoorlijk contrast met de situatie pre-corona. In de 225 wedstrijden die werden afgewerkt in Bundesliga-speelronde 1 tot en met 25, won de uitspelende ploeg namelijk slechts één op de drie keer.

Verdringt uitvoordeel het thuisvoordeel?

Hoe kijkt hoogleraar sportpsychologie Nico van Yperen naar deze tendens? ‘We weten uit onderzoek al heel lang dat er in het voetbal zoiets is als thuisvoordeel. Dat thuisvoordeel is in het voetbal overigens veel sterker dan in andere teamsporten, zoals honkbal of basketbal. Dat er nu een trend zichtbaar aan het worden is, is erg interessant. Het is in dit stadium nog een beetje koffiedik kijken, maar ik ben heel benieuwd of die trend de komende maanden doorzet. Wat heel interessant is, is dat we nu een betrouwbaar beeld kunnen krijgen van wat het vaak onderzochte thuisvoordeel werkelijk inhoudt.’

‘In de situatie zoals die nu is, ben je als thuisspelende ploeg iets kwijtgeraakt in je vertrouwde omgeving. Namelijk: de steun van je supporters. Tegelijkertijd is de wedstrijdsituatie voor een uitspelende ploeg prettiger geworden. Ze worden niet negatief bejegend vanaf de tribunes, ook heeft de scheidsrechter niet met druk te maken, waardoor hij waarschijnlijk neutraler zal fluiten. Dat zijn voor beide teams belangrijke psychologische verschillen.’

‘Het zou ook nog onbewust kunnen doorwerken in de hoofden van spelers. Laten we het even naar Nederland vertalen: als je bijvoorbeeld een speler van Feyenoord bent en de volle Kuip gewend bent, dan geeft dat niet alleen vertrouwen, maar wordt die sfeer ook onbewust je referentiepunt. Stel je dan datzelfde stadion ineens leeg en spookachtig voor, terwijl je wél om het echie moet spelen. Dat kan onbewust allerlei psychologische processen in gang zetten.’

Andere wedstrijden

‘Ik ben heel benieuwd hoe de data zich de komende periode gaan ontwikkelen’, vervolgt Van Yperen. ‘Dan heb ik het over resultaten, maar ook bijvoorbeeld of uitspelende ploegen aanvallender gaan spelen. Trainers van bezoekende ploegen hebben traditioneel de neiging defensiever te denken, maar ze zien qua omstandigheden nu een neutrale situatie ontstaan. Wellicht dat ze daar op inspelen, waardoor er ander type wedstrijden ontstaat dan mét supporters.’

De data over de eerste 36 Bundesliga-wedstrijden in het corona-tijdperk vertonen in dat licht al enkele opvallende trends. Het is niet zozeer de uitspelende ploeg die aanvallender gaat spelen, maar de thuisspelende ploeg die minder dominant is dan voorheen. De dataset is nog klein en daarom is het te vroeg om op dit vlak conclusies te trekken, maar de stelling dat de afwezigheid van publiek voor zowel de thuis- als uitspelende ploeg speltechnische consequenties heeft, is op basis van onderstaande gegevens allerminst vergezocht.

Zuivere speeltijd

De wedstrijden zonder publiek verlopen bovendien opmerkelijk gladjes. Er wordt weinig geprotesteerd tegen arbitrale beslissingen, ook lijken spelers minder theater en misbaar te maken. Het zijn fenomenen waarbij het publiek normaliter een versterkend effect kan hebben. Nu de mogelijkheid ontbreekt om via de supporters extra druk of momentum te creëren, keren spelers ogenschijnlijk sneller terug naar de orde van de dag en accepteren zij een beslissing in hun nadeel.

Het wedstrijdtempo ligt daardoor hoger, maar tot een toename van de zuivere speeltijd heeft het niet geleid. De topper Borussia Dortmund – Bayern München was met een zuivere speeltijd van ruim 66 minuten de langste wedstrijd sinds de hervatting, maar daar staat VfL Wolfsburg – Eintracht Frankfurt als andere uiterste (44 minuten en 54 seconden) tegenover.

Fysieke data

Er is in de sportpsychologie ook veel onderzoek gedaan naar de invloed van toeschouwers op de motivatie en inzet van sporters. Deze onderzoeken toonden aan dat alleen al de aanwezigheid van fans tot verbeterde prestaties leidt. De wetenschap dat ze beoordeeld worden, zorgt voor een verhoogde motivatie. Dit fenomeen staat bekend als sociale facilitatie. Toch denkt Van Yperen dat het ontbreken van diezelfde supporters er nu niet toe leidt dat het prestatieniveau ineens lager ligt.

‘Omdat dit sporters zijn die verdomd goed weten dat ze alsnog bekeken, beoordeeld en besproken worden. Ook toen de stadions nog volzaten, zat hun grootste publiek immers voor de televisie. Dat is nu nog steeds zo. Ik denk daarom niet dat dit enig verschil maakt.’ Van Yperen zegt zelfs dat de afwezigheid van fysieke toeschouwers tot een hoger prestatieniveau zou kunnen leiden. ‘Een van de belangrijkste punten in het presteren, is namelijk het omgaan met afleiding. Normaal gesproken is er natuurlijk extreem veel afleiding in de stadions. Er is herrie, er wordt van alles gezongen. Dat is nu helemaal weggevallen. Voetballers kunnen daardoor geconcentreerder met hun vak bezig zijn.’

Wat dat betreft zijn de fysieke data over de eerste speelronden zonder publiek interessant. Hoewel het totaal aantal afgelegde kilometers min of meer gelijk is gebleven, is bij twaalf van de achttien Bundesliga-clubs het aantal sprints en intensieve runs toegenomen. Terwijl de fysieke belasting door het drukke speelschema juist is toegenomen. ‘Wat ik daar alleen al interessant aan vind is dat de afwezigheid van fysieke toeschouwers inderdaad niet leidt tot een afname in inzet of motivatie’, vertelt Van Yperen. ‘Er kan natuurlijk ook een heel simpele verklaring voor zijn: bijvoorbeeld dat spelers na een ongewilde periode van rust gewoon weer heel gemotiveerd zijn om te voetballen.’ Het feit dat er sinds corona vaker gewisseld mag worden (vijf keer), waardoor er tegen het einde van de wedstrijd minder vermoeide spelers op het veld staan, is een andere mogelijke verklaring.

Business as usual

Waar ook in andere Europese landen de voetballerij weer aan het opstarten is, begint de Eredivisie half september pas. Wat zou Van Yperen met de Duitse ontwikkelingen in zijn achterhoofd de Nederlandse clubs adviseren, als zij zich optimaal willen voorbereiden op het voetballen in lege stadions? ‘Het is vooral belangrijk dat spelers gewend raken aan de nieuwe situatie, waardoor de veranderingen zo weinig mogelijk negatieve effecten sorteren’, zegt hij. ‘Met veranderingen heb ik het over in een leeg stadion spelen, maar ook om alles om de wedstrijden heen. Denk aan het gescheiden reizen, de nieuwe omgang met ploeggenoten en staf, het eventueel thuis douchen, de mondkapjes voor wisselspelers. Dat zijn allemaal nieuwe zaken. Ik zou clubs adviseren om in de voorbereiding nadrukkelijk aandacht te besteden aan het gewenningsproces.’

‘Tegelijk zou ik ook bekijken welk voordeel je als club kunt halen uit de nieuwe situatie, en op welke manier je daarop kunt trainen. Dan denk ik bijvoorbeeld aan de mogelijkheden tot communicatie. Normaal is het in het stadion een herrie, nu kan iedereen elkaar horen. Dat kan gunstig zijn, maar er kunnen ook spelers zijn die zich juist gaan ergeren aan hun ploeggenoten of coach. Besteed ook daar aandacht aan, faciliteer de voordelen, reduceer de nadelen. De ploegen die het succesvolste zullen zijn in deze nieuwe situatie, zijn de ploegen die erin slagen de nieuwe situatie het snelst business as usual te laten worden.’