Een duik in de jaarcijfers van de topvier

De afgelopen maand presenteerden de topclubs hun jaarcijfers. Het zijn de resultaten van een historisch seizoen dat werd afgebroken door de coronacrisis. In het voorjaar voorspelden de KNVB en de clubs een gitzwart scenario. De hele sector stond op wankelen. Nu kunnen we de balans opmaken. Hoeveel schade hebben ze geleden door corona? In hoeverre lukt het Ajax om een monopolie te creëren? Hoeveel risico nemen PSV, Feyenoord en AZ om aan te haken? En hoe presteren ze op de transfermarkt? Laten we de jaarcijfers van de topclubs eens analyseren aan de hand van vijf onderwerpen.

I. Corona-effect

Toen de competitie in april werd afgebroken kwam Eric Gudde met een eerste ruwe schatting; het betaald voetbal zou in een jaar vierhonderd miljoen euro zien verdampen. Na de doorrekeningen werd dat bedrag flink naar beneden bijgesteld, maar de voorspelde schade bleef aanzienlijk. Als we naar de omzetontwikkeling kijken, dan valt op dat Ajax en PSV inderdaad flink hebben ingeleverd. Samen verdienden zij 62 miljoen minder dan een seizoen eerder. Daar staat echter tegenover dat Feyenoord en AZ er allebei op vooruit gingen.

Deze koerswijzigingen hebben dan ook niet zozeer te maken met corona, maar vooral met Europese inkomsten. Die hebben een grote invloed op de totale omzet. Ajax speelde in 2018/19 de halve finale van de Champions League en ontving toen extreem hoge UEFA-premies, die een jaar later niet te evenaren waren. PSV speelde in 2018/19 in de Champions League en een jaar later in de Europa League. Feyenoord (groepsfase Europa League, een jaar eerder niet) en AZ (overwintering Europa, een jaar eerder geen Europees voetbal) zagen de UEFA-premies juist stijgen en dat zorgde ondanks de coronacrisis voor een omzetgroei.

Omzet topvier

(*inclusief 7,5 miljoen verzekeringsgeld voor gemiste inkomsten naar aanleiding van het ingestorte dak)

Bij de topclubs kwam er in totaal 47 miljoen euro minder binnen dan een jaar eerder. De coronastop had geen heel grote invloed. Kijken we naar de omzetten exclusief Europees voetbal, dan valt op dat de omzet van PSV en Feyenoord slechts beperkt terugliep. Ajax ging er zelfs twee miljoen op vooruit. Bij de topclubs is er in het seizoen 2019/20 dus een minder groot inkomensverlies geweest door de coronapandemie dan verwacht.

Dat is opvallend, omdat de Eredivisie in tegenstelling tot de meeste andere Europese topcompetities het seizoen niet afmaakte. Grote Europese clubs die hun jaarcijfers al publiceerden, zoals Barcelona, Juventus en Manchester United, noteerden wél flink dalende omzetlijnen. Terwijl zij nota bene het seizoen gewoon afmaakten. De onverwacht goede cijfers in de Eredivisie zijn vooral te danken aan de enorme loyaliteit onder sponsors en supporters, die massaal hun kaarten verlengden. Daarnaast betaalde ook FOX Sports ondanks het ontbreken van wedstrijden gewoon uit. Bovendien werden de clubs geholpen door de overheidssubsidie waar het hele Nederlandse bedrijfsleven gebruik van maakt. Samen ontvingen de vier clubs ruim tien miljoen euro.

II. Kloof

Ajax streeft naar een Bayern München-achtige situatie waarbij de concurrentie structureel wordt overvleugeld. In Duitsland valt op dat Bayern al vele jaren een omzet heeft die twee keer zo hoog is als die van de eerste belager, Borussia Dortmund. De recordkampioen kan daardoor ook twee keer zoveel uitgeven op de spelersmarkt. Daardoor is er in feite geen concurrent meer over in Duitsland. Bayern vist in een andere categorie spelers en betaalt salarissen waar Dortmund niet tegenop kan.

Wil Ajax zoiets in Nederland afdwingen, dan zal het op langere termijn een budget moeten realiseren dat honderd procent hoger is als dat van de concurrentie. Hoe staat het met die verhoudingen in Nederland?

Voorsprong Ajax op de rest (omzet)

Uit bovenstaande tabel blijkt dat Ajax qua verdiensten met zevenmijlslaarzen bij PSV is weggelopen. In 2015/16 was er nog een lichte achterstand van twee procent, maar de laatste seizoenen zijn de Amsterdammers economisch gezien dubbel zo groot geworden. Precies zoals Bayern München zich verhoudt ten opzichte van Borussia Dortmund in Duitsland. Het gat met Feyenoord is ongeveer even groot. AZ is in geen velden of wegen te bekennen, wat het des te knapper maakt dat de Alkmaarders in de laatste zes jaar drie keer in de top drie zijn gefinisht.

Is Ajax dan op weg naar een monopolie? Dat is nog voorbarig. Als we kijken hoe de verschillen tot stand komen, dan blijkt dat de UEFA-premies een nogal grote rol spelen. Dat is een essentieel verschil met de situatie in de Bundesliga en de andere topcompetities. Daar zijn de Champions League-inkomsten door de enorme nationale tv- en sponsorcontracten minder relevant voor de krachtsverhoudingen dan in een kleinere competitie als de Eredivisie.

Hoe verhoudt Ajax zich tot de rest als we de Europese inkomsten even wegdenken? In Nederland zijn de opbrengsten uit mediarechten beperkt, terwijl ook met de seizoenkaartenverkoop geen grote verschillen gemaakt kunnen worden. Dat geldt wel voor de commerciële inkomsten, zoals partnerships, de verhuur van skyboxen en zakelijke plaatsen in het stadion. Ajax heeft de zwaarste commerciële portefeuille, met Ziggo en Adidas als eyecatchers, en probeert de beperkte Nederlandse markt te ontstijgen met een internationale strategie. Ajax sloot samenwerkingsverbanden in Japan, China, Australië en de Verenigde Arabische Emiraten. Intussen heeft Ajax in dit opzicht een flinke voorsprong (ruim twintig miljoen euro) opgebouwd op PSV en Feyenoord. Overigens werken ook in deze cijfers de Champions League-effecten door, want vaak zijn er met sponsors bonusafspraken bij goede sportieve prestaties. Meer wedstrijden leiden bovendien tot extra verdiensten uit de verhuur van skyboxen.

Daarnaast steekt Ajax er met kop en schouders bovenuit als we kijken naar de post merchandising, met de shirtverkoop als voornaamste inkomstenbron. De omzet liep iets terug, naar negentien miljoen euro, maar dat is nog altijd dubbel zoveel als Feyenoord en vier keer zoveel als PSV. PSV is de meest succesvolle club van deze eeuw, maar het kleinere achterland en fanlegioen vertaalt zich naar de cijfers. De Eindhovenaren halen slechts een kwart van de merchandise-omzet die Ajax genereert.

Laten we de UEFA-premies buiten beschouwing, dan zien de opbrengsten van de topclubs er als volgt uit:

Nationale omzet*

(*AZ kunnen we in deze vergelijking niet meenemen, omdat de inkomsten uit kaartverkoop voor Europese wedstrijden en de UEFA-premies niet specifiek zijn weergegeven in het jaarverslag).

Ook zonder Europese inkomsten is Ajax dus een klasse apart, maar de verhoudingen zijn dan zijn dan wel van een andere orde. Ten opzichte van Feyenoord is de Nederlandse omzet 68 procent hoger in plaats van de 121 procent die wordt gehaald mét UEFA-geld. Ten opzichte van PSV is het verschil 76 om 127 procent. Dat neemt niet weg dat de koers van Ajax zich steeds nadrukkelijker vertaalt in de cijfers, want de verschillen in nationale omzet zijn groter dan in het seizoen 2018/19. De kloof groeit.

Het gat tussen Ajax en de twee achtervolgers is nu dik veertig miljoen euro. In een seizoen waarin de Amsterdammers als enige deelnemen aan de Champions League, net zoals vorig jaar, stijgt dat al snel naar tachtig tot negentig miljoen. Toch is die kloof niet onoverbrugbaar voor de achtervolgers. Stel je voor dat PSV of Feyenoord volgend jaar Champions League speelt en Ajax niet. Gezien de impact van de torenhoge UEFA-premies verdwijnt dan de voorsprong van Ajax ineens als sneeuw voor de zon. Dat zagen we al eens gebeuren in het seizoen 2017/18. Toen speelde Feyenoord in de Champions League en Ajax niet. Feyenoord verdiende dat jaar prompt meer geld dan Ajax. De Rotterdammers konden dat vervolgens niet vertalen naar structureel succes, maar deze sterke afhankelijkheid van het UEFA-infuus geeft wel aan dat de situatie voorlopig nog onvergelijkbaar is met die in bijvoorbeeld Duitsland.

Opvallend in bovenstaande cijfers is verder dat Feyenoord ondanks matige prestaties en een verouderd stadion nationaal méér ophaalt dan PSV. Dat was vorig seizoen ook al het geval. Dat geeft meteen aan dat een nieuwe Kuip niet als vanzelf de oplossing is voor Feyenoord. Er zal ook een beter voetbalbeleid gevoerd moeten worden om te kunnen concurreren met PSV, dat met goede transfers en een succesvolle strategie een structurele geldstroom vanuit Europa heeft aangeboord en zo Feyenoord op achterstand heeft gezet. PSV miste deze eeuw slechts één keer Europese inkomsten en speelt gemiddeld eens per twee jaar in de Champions League.

III. Salarissen

Voetbalclubs zijn geen normale bedrijven. Alle inkomsten geven ze over het algemeen weer uit, om zo de kans op succes zo groot mogelijk te maken. Extra euro’s vertalen zich vaak in extra punten. Vooral de uitgaven aan salarissen zijn goede ranglijstvoorspellers. Ajax was jarenlang zo’n beetje de enige uitzondering in Europa die weigerde om al zijn kapitaal op het veld te zetten, maar uiteindelijk zagen ook Edwin van der Sar en Marc Overmars in dat het geen zin heeft om het geld op de bank te laten staan. ‘Dit is pas het begin’, voorspelde Overmars in 2018 na het aantrekken van Dusan Tadic en Daley Blind. Hij hield woord, want uit de cijfers blijkt inderdaad dat Ajax is doorgegaan met investeren.

De salarisuitgaven waren in 2019/20 vergelijkbaar met die in 2018/19 en dat is best opmerkelijk, omdat Ajax 14,5 miljoen minder aan prestatiepremies hoefde te betalen door mindere resultaten in Europa en omdat de KNVB de club niet officieel uitriep tot kampioen. Desondanks bleven de uitgaven ongeveer 92 miljoen euro (waarvan 76 miljoen aan spelers en technische staf). Dat betekent dus dat de basissalarissen nog verder zijn gestegen. Had Ajax afgelopen seizoen de kampioenspremies moeten uitkeren, dan was de salarispost in de buurt van de honderd miljoen uitgekomen. Ajax betaalt nu meer dan twee keer zoveel aan salarissen als PSV en dik vier keer zoveel als AZ.

Salarissen 2019/20

IV. Beleid

Hoeveel risico nemen de clubs? Dat is af te leiden uit het operationeel resultaat. Dit zijn de inkomsten afgezet tegen de kosten. Transfers tellen hier niet in mee, omdat die op andere wijze in de boeken worden verwerkt. Daarover zometeen meer. Wat opvalt is dat drie van de vier topclubs - Feyenoord is een uitzondering - behoorlijk scherp aan de wind zeilen. Ajax streeft aansluiting bij de Europese top na, PSV wil blijven concurreren met Ajax, en AZ probeert mee te doen om de bovenste plaatsen. Vooral Ajax en PSV geven meer uit dan dat ze verdienen, in een poging hun ambities te realiseren.

Feyenoord is de enige club waar niet meer wordt uitgegeven dan er binnenkomt. Bij Ajax lijkt een overschrijding van drie miljoen mee te vallen. Maar daar moeten we wel bij aantekenen dat dit resultaat werd behaald in een redelijk succesvol seizoen met deelname aan de Champions League en overwintering in de Europa League. Zou Ajax zich niet kwalificeren voor de Champions League, dan kunnen niet met een druk op de knop de hoge kosten worden teruggedraaid. In dat geval kijken de Amsterdammers aan tegen een tekort van een miljoen of dertig.

PSV werkt nu al met een fors negatief operationeel resultaat. Zestien miljoen kwamen de Eindhovenaren vorig seizoen tekort. Deelname aan de Europa League is onvoldoende voor zwarte cijfers. Vorig seizoen liep dat goed af, omdat de club met spelersverkopen het tekort kon wegpoetsen. Het devies blijft om het kapitaal op het veld te zetten en de investeringen terug te verdienen met regelmatige deelname aan de Champions League. Ook in de crisis werd geïnvesteerd in dure jongens zoals Mario Götze en Eran Zahavi, die niet komen voetballen voor een miljoen bruto. Zo heeft PSV het in de geschiedenis vaak gedaan en op die manier is Feyenoord uiteindelijk afgeschud.

De situatie bij AZ vergt nog wat uitleg. Door het drama met het inge-storte dak misten de Alkmaarders flink wat inkomsten. Er moest uitgeweken worden naar het stadion van ADO Den Haag. De verzekering keerde 7,5 miljoen euro uit om AZ daarvoor te compenseren. In bovenstaande tabel is het verzekeringsbedrag opgeteld bij de omzet. Uiteinde-lijk waren de inkomsten en uitgaven van AZ dus zo goed als in balans. Overigens gebeurde dat wel in een succesvol Europees seizoen met overwintering in de Europa League. Kijken we naar de cijfers van AZ in het jaar ervoor, dan blijkt dat er toen een operationeel tekort was van zes miljoen. Destijds speelde AZ geen Europees voetbal. Kortom: waar Ajax en PSV deelname aan de Champions League nodig hebben om operationeel zwarte cijfers te kunnen draaien, is AZ ingesteld op deelname aan de Europa League.

V. Transfers

De gaten in de begrotingen moeten worden gedicht met transfers. Aangezien de spelersmarkt zich de afgelopen jaren spectaculair heeft ontwikkeld, durven Ajax en PSV, en in mindere mate AZ, het wel aan om te gokken op verkopen. Meestal lukt het wel om een speler voor goed geld te slijten.

In de boeken is terug te vinden hoe clubs scoren met hun transferbeleid. Dat werkt zo. Tegenover de inkomsten uit spelersverkopen staan de uitgaven, zoals afkoopsommen, tekengelden, makelaarskosten en huurprijzen. Deze uitgaven worden afgeschreven gedurende de looptijd van het spelerscontract. Stel: een speler kost tien miljoen en tekent voor vijf jaar, dan wordt elk jaar twee miljoen aan afschrijving opgenomen in de boeken. De verkoopwinst op voetballers versus de afschrijving op de aanschafkosten van de selectie, wordt in jargon het ‘resultaat vergoedingssommen’ genoemd. Deze post is in feite het financiële resultaat van het gevoerde transferbeleid. De uitslagen zien er als volgt uit:

Resultaat vergoedingssommen 2019/20

Ajax (Matthijs de Ligt, Kasper Dolberg), PSV (Hirving Lozano, Steven Bergwijn) en AZ (Guus Til) noteerden mooie resultaten. Van de vier topclubs verloor alleen Feyenoord vorig seizoen geld op de spelersmarkt. Feyenoord zou dikke vraagtekens moeten zetten bij het technisch beleid. Bij de presentatie van het jaarverslag werd gesteld dat de selectie bewust bij elkaar was gehouden en dat daarom negen miljoen verlies werd gemaakt op het spelersbeleid. Maar had Feyenoord ‘nee’ gezegd als er een bod van 25 miljoen op Steven Berghuis was gekomen dan? De spelers zijn al jaren niet zo in trek, want dit verlies is geen incident meer. Ook in 2018/19 en 2017/18 werden al verliezen geleden van respectievelijk 8 en 8,5 miljoen. In drie seizoenen heeft Feyenoord dus meer dan 25 miljoen euro verloren op het transferbeleid. Dat is een bedenkelijke prestatie in een verkoopcompetitie waarin naast de top ook clubs als SC Heerenveen, FC Groningen en Heracles Almelo winst maken met spelersverkopen.

Het is tevens de verklaring waarom Feyenoord maar niet structureel kan aanhaken bij PSV, dat nota bene een lagere omzet heeft. De Eindhovenaren verkopen echter wél structureel spelers voor topbedragen en herinvesteren die telkens weer in de selectie. PSV doet in feite al decennia waar Ajax pas twee jaar geleden mee is begonnen: het kapitaal allemaal op het veld zetten. Veel andere keus heeft PSV ook niet. Een oorlogskas opbouwen, zoals Ajax jaren heeft gedaan, is niet aan de orde. PSV moet alle opbrengsten uit transfers wel opnieuw uitgeven, om de race met het rijkere Ajax te kunnen volhouden. Dat beleid is lonend, want het leidt regelmatig tot titels en deelnames aan de Champions League.

Feyenoord slaagt er maar niet in om vergelijkbare verkoopscores op het bord te krijgen. Inval-directeur Sjaak Troost zei anderhalf jaar geleden na het vertrek van technisch directeur Martin van Geel dat de spelershandel niet zo ingewikkeld is. ‘Die zaakwaarnemers weten mij ook wel te vinden.’ Zo simpel is het kennelijk toch niet, want hij en ook zijn opvolger Frank Arnesen hebben het tij nog niet kunnen keren. Afgelopen zomer is er weer niemand verkocht en als Arnesen dat in de winterstop opnieuw niet lukt, dan maakt Feyenoord dit seizoen voor het vierde achtereenvolgende jaar een verlies op het transferbeleid.

Waar de verkoop van spelers bij bijna alle Nederlandse clubs een verdienmodel is, is het bij Feyenoord een verliespost. De transferprestaties zijn zó zwak dat de Stadionclub ondanks het keurige positieve operationele resultaat een verlies heeft geleden van 6,7 miljoen. Ajax, PSV en AZ maakten wél allemaal winst, omdat de transferrendementen de operationele tekorten overstegen. Ajax hield onder aan de streep 20,7 miljoen over, PSV eindigde 1,6 miljoen in de plus en AZ maakte (mede door de verzekeringsuitkering voor het ingestorte dak) 5,6 miljoen winst.

Conclusie

Al met al lijkt de coronaschade over het seizoen 2019/20 mee te vallen. Drie van de vier topclubs maakten winst en de omzetten bleven redelijk op peil. Hoewel wordt voorspeld dat de echte klap nog gaat komen, lijken in elk geval Ajax, PSV en AZ daar gezien hun beleid nog niet heel nadrukkelijk op in te spelen. Ondanks het feit dat ze al voor de coronacrisis met een operationeel tekort werkten, hebben ze geen uitverkoop gehouden of rigoureuze reorganisaties doorgevoerd.

Vooral de race tussen Ajax en PSV wordt een zinderende. Op papier heeft Ajax de laatste twee jaar een Bayern-achtige overmacht bewerkstelligd, maar het is nog broos. De UEFA-premies spelen nog een te grote rol in de krachtsverhoudingen. Wanneer het een keer verkeerd valt voor de Amsterdammers en de concurrentie gaat de Champions League in, dan is de voorsprong ook zo weer weg en kijken ze zelf tegen een enorm begrotingstekort aan.

De risicovolle aanpak Ajax en PSV geeft een extra dimensie aan de titelrace. Beide clubs speculeren op deelname aan de Champions League. Bij het missen van de Champions League zal teruggeschakeld moeten worden, want operationele tekorten van vijftien tot dertig miljoen zijn geen jaren achtereen vol te houden. Zeker niet nu de transfermarkt door de langdurige coronacrisis een tikje zal krijgen.

Vooral Feyenoord heeft flink wat huiswerk. Qua inkomsten is het de tweede club van Nederland. De inkomsten uit commercie zijn gelijk met die van PSV, terwijl aan kaartverkoop en merchandise meer wordt verdiend. De mogelijkheden zijn groter dan in Eindhoven. Waar PSV en AZ het Ajax moeilijk maken door goede spelersverkopen succesvol te herinvesteren, slaagt Feyenoord daar maar niet in. Het technisch beleid is te zwak om de enorme potentie te verzilveren. Voor het vierde achtereenvolgende jaar afkoersen op een negatief transferresultaat in een succesvolle verkoopcompetitie als de Eredivisie, dat geeft te denken.