PSV zit gevangen in zelf gecreëerde paradox

Soms zetten cijfers je op het verkeerde been. De vorige jaargang van PSV is daar het perfecte voorbeeld van. In het tijdperk Phillip Cocu was 2016/17 het seizoen waarin de Eindhovenaren het vaakst de bal hadden, de meeste kansen creëerden en de meeste doelpogingen ondernamen.

Een teletekstsupporter zou door deze statistieken het idee kunnen krijgen dat PSV uitblinkt in attractiviteit, maar de fans in het Philips Stadion komen tot een andere conclusie. Het schamele doelpuntentotaal van 68 en de tien remises uit de vorige Eredivisie-jaargang leiden tot onvrede. Na twee titels op rij wilde de PSV-achterban meer spektakel, maar kreeg het juist minder vermaak voorgeschoteld. Ook al lijken de kale statistieken een ander verhaal te vertellen.

Het goede nieuws voor PSV is dat deze paradox te verklaren valt. Het slechte nieuws is dat op het veld de oplossing nog altijd niet gevonden is.

Chagrijn

Om te begrijpen waar de schoen wringt voor PSV, is het beschrijven van een illustratieve aanval uit de 34ste minuut afdoende. NK Osijek schaart zich zoals de hele wedstrijd met elf man achter de bal in een 4-1-4-1-formatie. Dat geeft centrumverdedigers Daniel Schwaab en Nicolas Isimat-Mirin alle tijd om de opbouw van achteruit te verzorgen. Die tijd nemen ze dan ook. Schwaab en Isimat-Mirin schuiven de bal traag heen en weer, totdat de Fransman de gelegenheid ziet om het middenveld in te dribbelen. Als een Kroatische middenvelder voorzichtig naar de bal beweegt, wordt Jürgen Locadia ingespeeld tussen de linies. In plaats van progressie te maken door de as, wordt de bal naar de zijkant gebracht. Joshua Brenet besluit de aanval met een hoge voorzet, die door Luuk de Jong naast wordt gekopt.

In de boeken een doelpoging vanaf een meter of zeven. In werkelijkheid een kopbal waarbij De Jong tegendraads een voorzet die net achter hem landt tegen de touwen moet zien te werken, terwijl drie Kroatische verdedigers praktisch alleen bezig zijn om dit te verhinderen. Een poging waarvan de slagingskans verwaarloosbaar is.

Wanneer tegen goed gegroepeerde defensies de schoten voornamelijk opgebouwd worden uit dergelijke voorzetten, uithalen van buiten het strafschopgebied en standaardsituaties valt het chagrijn van de PSV-fans goed te begrijpen.

Raceauto met snelheidsbegrenzer

Het grootste manco van het aanvalsspel van PSV is dat de ploeg van Cocu erg conservatief speelt in balbezit. Voetbal is een spel van fouten en om fouten bij de tegenstander te forceren, moet soms risico genomen worden. Dat doet PSV slechts in zeer beperkte mate.

Dat begint al bij de centrale verdedigers. Zowel Schwaab als Isimat-Mirin loopt liever wat extra tellen door met de bal aan de voet dan een riskante pass te geven richting het middenveld. Sowieso zijn Jorrit Hendrix, Marco van Ginkel, Bart Ramselaar en de gepasseerde Davy Pröpper niet te benijden. Door het lage tempo van de verdedigers achter hen worden ze keer op keer geconfronteerd met een perfect georganiseerde tegenstander, die alle tijd heeft gekregen om een compact blok te vormen. Wanneer ze desondanks wat vrijheid creëren, is het alsnog de vraag of ze de bal gaan krijgen. Ramselaar wordt tegen Osijek vier keer aangespeeld door zijn centrale verdedigers, Van Ginkel zes keer. Van een passinglijn naar spits Luuk de Jong – zoals die bij Ajax bestaat tussen de centrumverdedigers en Kasper Dolberg - is eveneens geen sprake. De aanvalsleider wordt vier keer gevonden door het duo Schwaab-Isimat-Mirin. Better safe than sorry lijkt het motto van de PSV-defensie.

Behalve van dreiging tussen de linies is er ook weinig sprake van directe aanvallen achter de laatste lijn van de tegenstander. Cocu kiest vaak bewust op één vleugel voor diepgang zonder bal. Een rol die tegen de Kroaten was weggelegd voor Steven Bergwijn. In de praktijk lukte het vrijwel nooit om Bergwijn in de diepte te lanceren.

Gevolg is dat PSV voortdurend terugvalt op een bekend recept: aanvallen opzetten langs het blok van de tegenstander. Via het middenveld wordt de bal van links naar rechts verplaatst, in de hoop zo ruimte te creëren voor een individuele actie of een voorzet. Dat start bij Schwaab en Isimat-Mirin die behalve naar elkaar vooral richting de backs spelen. Schwaab deed dat 25 keer bij Santiago Arias, Isimat-Mirin 23 keer bij Joshua Brenet. Als dit in een elftal de meest voorkomende passcombinaties zijn, dan is dat vaak een slecht teken. Zeker als dit er zoals bij PSV toe leidt dat de buitenspelers de bal krijgen aangespeeld door de backs. Een voorspelbare pass die de vleugelaanvaller moet aannemen met een man in zijn rug, in kleine ruimtes. Dat gaat zelfs voor een technicus als Hirving Lozano problemen opleveren.

PSV is op dit moment een raceauto met snelheidsbegrenzer. Door het mijden van risico’s komen de middenvelders en aanvallers te weinig in hun kracht te spelen. Aan de andere kant heeft dit een duidelijk voordeel. Door de trage opbouw staat PSV wanneer de helft van de tegenstander bereikt wordt steevast met veel spelers achter de bal. Bovendien wordt de opponent steeds passiever door het gebrek aan balbezit. Met name in de eerste helft is het effect daarvan zichtbaar geweest. Bij balverlies kantelt PSV met vrijwel alle spelers richting de vleugel waarop de bal verloren wordt, zodat counters in de kiem gesmoord worden.

Dat vorig seizoen in defensief opzicht het beste jaar onder Cocu was, is niet geheel toevallig. Het geduldige rondschuiven van de bal blijkt een geweldig wapen om tegendoelpunten te voorkomen. Deze stabiele verdediging kan zomaar de basis blijken waarop een kampioensteam gebouwd wordt, want met de komst van Lozano, de terugkeer van Locadia en de rentree van Van Ginkel heeft PSV offensief aan individuele kwaliteit gewonnen. Zijn zij in staat een wedstrijd open te breken, dan moeten tegenstanders steeds meer risico nemen en zal de geduldige aanpak vaker in uitgespeelde kansen resulteren.

Tot klantenbinding gaat het voorspelbare getik van links naar rechts in elk geval niet leiden. Attractief spel begint op het middenveld. Zolang Cocu het niet voor elkaar krijgt deze linie te bedienen met passes van achteruit, blijft het publiek vermaken een illusie. Tot die tijd zit PSV gevangen in een zelf gecreëerde paradox, waarin het vele balbezit en de talloze schoten zich maar niet willen vertalen in doelpunten.

Data via Opta Sports