Zo speelt het RB Leipzig van Julian Nagelsmann
© Pro Shots
PRO

Zo speelt het RB Leipzig van Julian Nagelsmann

In de rubriek Tactische meesterbreinen ontleed duikt VI PRO de diepte in. In een longread wordt de gehele tactiek van één intrigerende trainer volledig onder de loep genomen. Vandaag: de piepjonge 'laboratoriumclub' onder leiding van de prins van het internationale trainersgilde. Oftewel, Herbstmeister RB Leipzig van Julian Nagelsmann.

De toekomst is nu

We kennen het ontstaansverhaal van RB Leipzig inmiddels wel. In steekwoorden: ambitieuze energiedrankjesgigant, doorgroei in recordtempo, zuster- en dochterclubs, de press heavy spelfilosofie van Ralf Rangnick, 'laboratoriumvoetbal', van acht seizoenen tijd van vijfdeklasser naar nummer twee in de Bundesliga én - niet te vergeten - de meest gehate club van Duitsland. Wie ook maar enigszins wat van het ambitieuze voetbalproject in Oost-Duitsland heeft meegekregen, kan eigenlijk wel raden wat de volgende stap zal zijn voor Die Roten Bullen: niet alleen meedoen met het almachtige Bayern München om landstitels, maar ze daadwerkelijk winnen; niet alleen plaatsing voor de Champions League, maar daadwerkelijke dominant presteren op het miljardenbal.

Voor dit laatste stapje naar de absolute top had het een toptrainer nodig, tactisch genie Rangnick was immers ooit binnengehaald als de visionair voor de lange termijn, die als technisch directeur het project van bovenaf in goede banen moest leiden. Een derde keer bijspringen als hoofdtrainer was er niet bij. Dé transfer van Leipzig deze zomer was dan ook het binnenhalen van dé jonge trainer in het Duitse topvoetbal: Julian Nagelsmann. Het wonderkind van het trainersgilde kwam als 28-jarige aan het roer te staan bij Hoffenheim, dat in drieënhalf jaar tijd onder zijn hoede van degradatiekandidaat tot om de Champions League-tickets strijdende subtopper transformeerde. Nu mag Nagelsmann in Leipzig aantonen een jonge ploeg van de subtop naar de top te kunnen slepen.

Om een antwoord te geven op de vraag hoe Nagelsmann dit voor elkaar wil krijgen, dook VI PRO de beeldendatabase in, om alle wedstrijden van RB Leipzig onder leiding van de nieuwe oefenmeester terug te kijken. Het resultaat: een diepgaande analyse van de speelstijl van Europa's nieuwste topclub.

Selectie

Hoewel Nagelsmann op meer spelers een beroep doet - de selectie van Leipzig is dit seizoen breder dan in de voorgaande seizoenen - kunnen we de vijftien spelers in onderstaand tactiekveldje als de 'basiskrachten' beschouwen. 

De selectie van Leipzig is op zeer geduldige wijze opgebouwd, waarbij er altijd oog op de lange termijn is geweest in de eerste plaats. De enige dertigplussers in de selectie zijn derde doelman Philipp Tschauner en controleur Stefan Ilsanker, die niet eens behoorde tot de 25 spelers die Leipzig had ingeschreven voor de groepsfase van de Champions League. De absolute kopstukken van de selectie - Timo Werner (23), Yussuf Poulsen (25), Marcel Sabitzer (25), Dayot Upamecano (21) en Ibrahima Konaté (20) - zijn nog allen van een leeftijd waarbij het waarschijnlijk is dat ze zich nog niet op hun fysieke piek van hun kunne verkeren. Maar de selectie is niet alleen jong met het oog op doorgroei binnen het dienstverband bij de club. De speelstijl is bijzonder arbeidsintensief: bij het vele loopwerk dat de Leipzig-press vereist, is het mooi meegenomen als een speler nog niet al te veel gemaakte profkilometers in de benen heeft.

Selectieopbouw RB Leipzig
Totaal aantal spelers 29
<21 jaar 6
21-25 13
26-29 8
30 jaar of ouder 2

Hoewel de jeugdteams van RB Leipzig alsmaar beter worden - in elke lichting van de Duitse nationale jeugdteams vind je wel twee à drie RBL-jongens - leunt de club vooralsnog niet op de toevoer uit de eigen opleiding. Daarvoor heeft het Red Bull Salzburg. Het merendeel van de uitblinkers bij het Oostenrijks Red Bull-voetbalfiliaal belandt vervolgens in Oost-Duitsland. Deze nuttige bron, gecombineerd met imposante scoutingwerk, zorgt ervoor dat Leipzig relatief weinig geld aan transfersommen uitgeeft voor een club met zulke grote ambities. Veteraan Kevin Kampl (28, momenteel geblesseerd) kwam voor twintig miljoen over van concurrent Bayer Leverkusen in de zomer van 2018, wat de midmid vreemd genoeg de duurste speler in de selectie van de huidige Bundesliga-koploper maakt.

Transferopbouw selectie Leipzig
Totaal aantal spelers 29
Eigen jeugd 0
Via Salzburg (of New York) 7
Transfervrij 1
0-10 miljoen 14
10-20 miljoen 7
>20 miljoen 0

Het P-woord is in de intro al gevallen. Pressing. Aangezien dat toch wel hét spelaspect is waarmee we het succes van Leipzig (en Nagelsmann) in de eerste plaats associëren, is het niet meer dan logisch dat we onze tactiekblik eerst op de defensie van Die Roten Bullen werpen.

Verdedigen

De haaienbek

Speeldag vier in de Bundesliga 2019/20. Voor het eerst heeft de ploeg van Nagelsmann het moeilijk. Tegen grote concurrent Bayern München wil het ook bij dit treffen maar niet vlotten. Vooralsnog is FC Hollywood de enige horde die groeigigant Leipzig maar niet weet te nemen. Hoewel de eindstand (1-1) van het topduel al voor het rustsignaal op het scorebord prijkt, vindt het eerste sleutelmoment van Leipzigs eerste seizoen onder de jonge toptrainer plaats in de rust. Controleur Diego Demme komt erin, rechter wingback Lukas Klostermann gaat eraf. Op het eerste oog een allerminst boeiende wissel: de ene 'knecht' voor de andere. Toch heeft de wissel grote gevolgen.

Na in de voorbereiding en de eerste Bundesliga-speelrondes geëxperimenteerd te hebben met eenzelfde soort speelformatie als bij Hoffenheim, een 5-3-2 met twee aanvallende middenvelders, keert Nagelsmann na een fortuinlijk verlopen, maar pijnlijke 45 minuten tegen Bayern terug naar het zogeheten 'haaienbek'-systeem. In de eerste helft wordt Leipzig nog van het kastje naar de muur getikt door Bayern-controleurs Joshua Kimmich en Thiago Alcántara, twee technici die door hun ragfijne aanname en spelinzicht niet al te vatbaar zijn voor de Oost-Duitse turbopressing zodra ze aan de bal komen. Via een penalty komt Leipzig op 1-1, in een duel waar het evengoed al op 0-4 achter had kunnen staan. Maar na rust kantelt de wedstrijd volledig. Bayern heeft nog steeds het balbezit, maar Leipzig dicteert wáár dat balbezit plaatsvindt en krijgt kans op kans via de omschakeling. In de vertrouwde 4-2-2-2-formatie, met een middenveld waar de twee nummers 10 aan de binnenkant van de flanken spelen, en daardoor met de twee spitsen en twee controleurs in de vorm van een soort haaienbek (zie boven) de as van het veld onbetreedbaar terrein maken voor de opbouw van de tegenstander, draait de Leipzig-pressing opeens weer op volle toeren. Bayern oogt sterfelijk, iets wat het vaker zal doen gedurende het seizoen.

Om meer inzicht te krijgen in de werking van de bevreesde Leipzig-pressing, spoelen we een paar maanden door in het seizoen. Naar speeldag dertien, waar Leipzig in de dertigste minuut op bezoek bij Paderborn al met 0-3 voorstaat. Normaal gesproken is een vroege monstervoorsprong van een titelkandidaat op een degradatiekandidaat reden om weg te zappen. Maar de manier waarop de gehele formatie van Nagelsmann over het veld raast, juist bij deze tussenstand, juist tegen deze nederige opponent, spreekt boekdelen over de identiteit van dit team. Een speler van Leipzig is, hoewel belangrijk, een radertje in een machine. Een machine die loeit ongeacht welke stand er op het bord staat. Bij Leipzig is hét voordeel van een duidelijke tactische identiteit goed zichtbaar: de spelprincipes zijn leidend - altijd. Hoewel er natuurlijk meer processen belangrijk zijn, doemen er vijf stelregels telkens op bij momenten waarop Leipzig fel druk zet op de opbouw van de tegenstander.

Pressing-regel 1: aanname met gezicht naar eigen doel -> vol gas

De doorgewinterde tactieknerd weet: elke vorm van pressing, van drukzetten op de tegenstander wanneer die aan de bal is, start bij een trigger. Een afgesproken moment of situatie waarop de spelers voor zichzelf een startschot moeten inbeelden, die een interval van kortstondig beulswerk inleidt. In de dertigste minuut tegen Paderborn is het een onverstandige pass tijdens de spelopbouw van de gastheren. De midmid wordt aangespeeld met zijn rug gekeerd naar het Leipzig-doel, wat betekent dat hij maar één kant op kan spelen: terug. Daarom zet controleur Demme, zodra hij deze pass richting het midden verstuurd ziet worden, een volle sprint in. De midmid van Paderborn neemt aan, en kaatst als de wiedeweerga de bal achteruit - hij hoort de aanstormende Demme immers al hijgen in zijn rug.

Pressing-regel 2: pass terug -> feller doorgaan

Via nog een pass speelt Paderborn de bal terug op de eigen doelman. Dit is het moment waarop de vier Leipzig-aanvallers in actie moeten komen.

De voorste aanvaller (Werner) jaagt door op de keeper, zijn drie ploeggenoten in zijn rug sprinten richting de drie dichtstbijzijnde aanspeelopties voor de doelman. Wat er ook gebeurt, de Paderborn-goalie zal zichzelf niet uit deze situatie mogen redden met een kort, simpel passje op een teamgenoot in zijn buurt.

Pressing-regel 3: tegenstander vast tegen de zijlijn -> dek door

Aangezien de buitenspelers van Leipzig doorjagen op de twee centrumverdedigers van Paderborn, is er voor de doelman maar één alternatieve pass beschikbaar op een blinde roei naar voren: een diagonale pass op een van zijn backs. Die komt er in dit geval ook. Vertaling: Leipzig heeft op dit punt precies waar het zijn tegenstander hebben wil.

De jagende Leipzig-aanvallers sluiten de linksback van Paderborn aan de zijlijn in. Elk van de drie korte passopties (naar voren, opzij of terug op de keeper) zijn afgesloten. De enige overgebleven pass is de lange optie naar voren. Hier is controleur Konrad Laimer (omlijnd in bovenstaande afbeelding) zich van bewust. Hij 'dekt door'. Een paar stappen vooruit, en dan nog een paar stappen richting zijn jagende ploeggenoten aan de zijlijn. Als een soort roofvogel kiest hij de ideale positie uit om de aanstaande lange bal te onderscheppen. Paderborn levert de bal kansloos in; een zoveelste snelle uitbraak van Leipzig volgt in de tegenstoot.

Pressing-regel 4: doorjagen op doelman -> sluit het midden

Eerder in het duel heeft Leipzig op twee andere manieren de dapper opbouwende achterhoede van Paderborn als muizen in de val laten lopen. In de negende minuut krijgt het een gigakans op de 0-3, nadat Werner met een machtige sprint heeft doorgejaagd op de keeper. Dat de haal naar voren van de goalie resulteert in gevaarlijk balverlies rond de middencirkel, heeft alles te maken met de positionering van de drie Leipzig-aanvallers in de rug van de jagende Werner.

Op het moment dat de pijlsnelle spits doorrent richting de Paderborn-doelmond, vouwen zijn drie aanvalspartners als een accordeon in elkaar in de as van het veld. Deze plotse vernauwing van het speelveld neemt alle doenbare passopties voor de doelman weg, aangezien hij ook al niet naar de vrijstaande linksback kan uitspelen, omdat Werner zijn jaagsprint diagonaal heeft aangesneden, in de baan van deze mogelijke pass. 

Pressing-regel 5: sleutelrol voor backs

Wat de drie aanvallers in bovenstaand voorbeeld doen, doen de backs bij Leipzig vrijwel constant: aan de hand van vuistregels binnen de tactiek anticiperen op de ruimte die de tegenstander zal willen bespelen. Rechtsback Nordin Mukiele (rood omlijnd) doemt plotseling op in de passlijn van de linksback van Paderborn, die een halve tel daarvoor nog een open pass richting zijn linksbuiten meende te zien. Mukiele onderschept, volgende counterkans Werner.

Met twee 'tienen' voor zich op de flank, die veelal in het midden van het veld bezig zijn met drukzetten, wordt er veel spelinzicht gevraagd van de backs bij Leipzig. Klostermann, Mukiele en Marcel Halstenberg blinken hierin uit, en hebben elk ietwat onterecht een reputatie als 'loopwonder'. Met dat compliment doe je dit trio vleugelverdedigers namelijk tekort.

Leipzig heeft onder Nagelsmann ook andere trucs in de hoge hoed, waarmee het de opbouw van de tegenstander kan ontregelen. 

Alternatief I: as volbouwen met ruit

Zo verrast Leipzig in het topduel met Borussia Dortmund (3-3) door te switchen naar een ruit op het middenveld bij balbezit van de thuisploeg. Alleskunner Sabitzer voegt zich bij de twee controleurs, linker 10 Emil Forsberg nestelt zich tussen zijn middenveld en de twee spitsen. Op deze wijze krijgt de ploeg van Nagelsmann het voor elkaar om Dortmunds spel vrijwel uitsluitend via de flanken te laten verlopen. Deze kuntsgreep is mogelijk vanwege de veelzijdigheid van Sabitzer. De 25-jarige Oostenrijker is dankzij zijn loeiharde schot en onvermoeibare dieptesprints na Werner het vaakst betrokken bij goals van Leipzig, maar heeft ook de verdedigende kwaliteiten van een controlerende middenvelder. Sabitzers multi-inzetbaarheid is een belangrijke reden dat Nagelsmann geregeld durft te goochelen met zijn formaties.

Alternatief II: de 'Hoffenheim-variant'

In het vijfde groepsduel in de Champions League heeft Leipzig in eigen huis genoeg aan één punt om zich te plaatsen voor de volgende ronde, terwijl opponent Benfica juist moet winnen. Met deze kennis vooraf maakt een oude formatie zijn herintrede: voor het eerst in twee maanden tijd gaat Nagelsmann weer voor het systeem dat hij bij Hoffenheim hanteerde, 5-3-2. 

Bij dit systeem is er veel loopwerk te verrichten door de twee wingbacks, die - zoals in bovenstaand voorbeeld - telkens moeten doordekken op de back van de tegenstander zodat hun ploeg niet in een ondertalsituatie terechtkomt op het middenveld. Met een extra centrumverdediger erbij houdt Leipzig stand tegen Benfica's offensief: 2-2 is genoeg voor een ticket naar de achtste finales.

Alternatief III: aanpassen op de zwaktes van de opponent

Ook in het daaropvolgende groepsduel laat Leipzig zien dat het weet dat er meerdere wegen naar Rome leiden. Op bezoek bij Olympique Lyon heeft het aan één punt genoeg om groepshoofd te worden. Slinks speelt het in op de zwaktes van de Fransen, die dit seizoen moeite hebben tot kansen te komen vanuit langdurig balbezit. Leipzig past zich aan: de voet gaat wat vaker van het gaspedaal tijdens de Lyon-opbouw, en op eigen helft plooit het terug in een compacte 4-2-3-1-formatie. De kunstgreep werkt: pas in de slotfase maakt Memphis Depay het spannend, door de 2-2 binnen te werken. 

Maar Nagelsmanns aanpassingen kunnen ook juist een nóg agressiever ingesteld Leipzig te betekenen. In het met 8-0 gewonnen thuisduel met Mainz (waarover later meer) tonen de gastheren weinig geduld met de voorzichtige instelling van de bezoekers. Mainz mag dan wel met twee controleurs vlak voor de eigen defensie willen opbouwen, Leipzig forceert toch nog de ene na de andere lange bal, door telkens een van de controleurs ver op de vijandelijke helft op te schuiven bij de start van een nieuw balbezit voor de bezoekers.

Omschakeling van verdedigen naar aanvallen

De met 8-0 gewonnen thuiswedstrijd tegen Mainz mag nog jaren als clinic worden aangehaald voor beginnende coaches. Als je wil weten hoe nagenoeg perfect omschakelingsvoetbal eruit ziet: zo, dus. Elk van de acht treffers van Leipzig valt te bezien vanuit de stelregels die het hanteert bij het razendsnelle omschakelingsvoetbal wat het zichzelf als identiteit heeft aangemeten. Bij binnenkomst in Oost-Duitsland wist Nagelsmann dat het defensieve fundament van de ploeg in orde was: elk van de spelers is immers ooit binnengehaald omdat zijn kwaliteiten passen bij de op felle pressing gerichte speelstijl. Nagelsmann moest dus vooral op zoek naar manieren om nog meer goals te maken. Iets wat hij aan de hand van patronen wil doen: vuistregels bij de snelle uitbraken die, na beulswerk op de trainingen, er uiteindelijk als tweede natuur ingebeiteld zitten bij de spelers. Laten we de acht goals even langsgaan. 

De acht flitsgoals uit het boekje tegen Mainz

Goal 1: loopacties spelen op elkaar in

In de vijfde minuut krijgen we een voorbode van de grote Werner-show. De aanvaller noteert twee 'hattricks': hij scoort drie keer, en hij bereidt drie treffers voor - in één- en hetzelfde duel. Maar de cruciale acties die deze goal voorafgaan zijn al gemaakt, wanneer de sterspeler op links aan de bal komt. Bij balverlies van Mainz hebben spits Poulsen en rechter '10' Sabitzer al oogcontact uitgewisseld. Beiden maken hun loopacties tijdens de counter precies door het midden van de Mainz-defensie. Het duo weet dat er maar één overgebleven voorstopper in de as staat om hen op te vangen, wat betekent dat ofwel de voorste van hun tweeën vrijkomt voor een lage voorzet van Werner, ofwel de teamgenoot in het kielzog van diezelfde loopactie. Geval één blijkt dit keer werkelijkheid: Sabitzer loopt Werners voorzet binnen.

Goal 2: de 'dummy run'

Ook bij de tweede goal houdt de ene Leipzig-speler op slimme, maar onopvallende wijze rekening met de ander. Ditmaal is het linksback Halstenberg die bij balwinst een sprint van tachtig meter naar voren aflegt. Dit terwijl hij eigenlijk dat niet hij de bal zal krijgen, maar linker '10' Cristopher Nkunku. Halstenberg maakt immers zijn dieptesprint nèt iets vroeger dan de Fransman en aan de binnenkant (omlijnd), zodat hij een Mainz-verdediger mee 'zuigt' in zijn slipstream. Zo heeft Nkunku plots op volle snelheid alsnog de tijd en ruimte om op zijn gemak Werner te vinden voor de 2-0.

Goal 3: houd de 'kanalen' bezet

Nkunku schiet zelf vanaf randje zestien de 3-0 binnen. Hierbij valt iets op waar we Leipzig steeds beter in zien worden sinds de komst van Nagelsmann: de aanvallende veldbezetting in het zestienmetergebied. Zet een willekeurige aanval van Leipzig stil, en de kans is groot dat de spelers zonder bal zo geposteerd staan in en rond het vijandelijk straschopgebied dat zij elk tussen twee dekkende opponenten zouden kunnen duiken. Het bezetten van de onderlinge ruimtes tussen de verdedigers van de tegenstander vergt veel mankracht, veel ploeggenoten die hun loopacties afmaken tot in de zestien. Maar dan heb je ook wat: als de Leipzig-aanvallers eenmaal deze 'kanalen' bezetten, is het moeilijk voor een verdediger van de tegenstander om nog ergens op uit te stappen. In dit geval levert het de Franse zomeraanwinst een vrije schietkans op: 3-0.

Goal 4: komt de één, dan gaat de ander

'Zie je Bassie alweer gaan, dan komt Adriaan eraan.' Je hoeft maar een paar woorden in deze gevleugelde zin uit een liedje van een beruchte kinderserie te vervangen, en je hebt de perfecte omschrijving van het spitsenduo van de Oost-Duitsers. Het spel van Leipzig verloopt op een enorm hoog tempo. Veel gepiel met korte, risicoloze passes is er niet bij. Om temporijk voetbal te spelen, heb je diepgang nodig. De Leipzig-aanvallers voorzien het spel hiervan door de onderlinge timing te perfectioneren. Wanneer de ene aanvaller in de bal komt, is de kans groot dat de dichtsbijzijnde andere aanvaller juist de diepte in sprint. Doorgaans is de boomlange Poulsen (1 meter 93) met zijn duel- en kopkracht het aanspeelpunt voorin, en de pijlsnelle Werner de dieptezoeker. Maar ditmaal is het andersom: de Deense targetman laat zijn sprintsnelheid zien, terwijl Werner juist kundig de bal de diepte in kaatst met buitenkant voet. Poulsen bedient de meegekomen Halstenberg bij de tweede paal voor de 4-0.

Goal 5: diepte-acties van de 'tienen' aan de binnenkant

Niet alleen bij het drukzetten op de tegenstander is de 'haaienbek'-formatie van Leipzig een lastig te bespelen systeem voor tegenstanders. In balbezit levert de positionering van de buitenste middenvelders de backs van de opponent veel problemen op, aangezien de Leipzig-vleugelverdedigers dusdanig ver mee op komen, dat je de twee 'tienen' van Leipzig niet kan volgen op momenten dat zij naar binnen toe zwerven. Bij de 5-0 tegen Mainz is dit probleem goed zichtbaar: Sabitzer start al aan de binnenkant van de linksback, wat zijn dieptesprint des te moeilijker te dekken maakt. 

Goal 6: speciale rol voor de superster

Werner behoort samen met Kylian Mbappé tot een zeldzame categorie. De aanvaller is namelijk even snel als buitenspelers van een topniveau, maar even doelgericht als een ouderwetse topspits. Het positioneringstrucje waarmee Werner dit seizoen de meeste schade aanricht, is wanneer hij binnen één aanval wisselt tussen deze twee rollen. Omdat zijn buitenste middenvelders tamelijk centraal spelen, kan Werner met regelmaat uitwijken naar de flank. Hier is hij, zeker op omschakelingsmomenten, een extreem lastige speler om één-op-één te moeten afstoppen. In dit geval lukt dat de rechtsback van Mainz dan ook niet. 

Goal 7: overlap op de ene flank = diepte-actie op de andere flank

De ploeggenoten van Werner spelen slim in op zijn dominantie bij acties buitenom. Op het moment dat Werner (geel omlijnd) een overlappende actie maakt, en van Poulsen de bal krijgt aangespeeld zodra hij op snelheid op de flank is opgedoken, is rechtsback Mukiele helemaal doorgelopen richting het strafschopgebied van Mainz. Diepte op de contrakant geeft de speler aan de bal op de andere flank de gelegenheid tot een korte óf verre voorzet. In dit geval gaat de bal naar de tweede paal, waar Mukiele beloond wordt voor zijn enorme sprint naar voren.

Goal 8: voor de backs is de 'double run' heilig

Evenals bij de eerder beschreven spelsituatie tegen Paderborn geldt hier de regel: kijk bij Leipzig nooit naar de stand op het scorebord. In de 87ste minuut, bij een 7-0 tussenstand (!) maakt rechtsback Klostermann een sprint naar voren om de bal op de helft van Mainz te veroveren. Hierbij weet de Duitse international dat hij, als poging één tot balverovering niet slaagt, nóg een keer aan de bak moet. Want: als een Leipzig-back eenmaal de bal afjaagt op de vijandelijke helft, moet hij zijn loopactie afmaken. De double run, de sprint-volgend-op-een-sprint, is gelukkig voor Klostermann iets waar hij na een paar seizoenen wel gewend aan is. Bij poging twee verovert hij de bal wél, waarna hij Werner de vernedering voor Mainz compleet laat maken.

Aanvallen

Zoals gezegd ligt de focus voor Nagelsmann in jaar één vooral op het verbeteren van het aanvalsspel. En hoewel Leipzig voornamelijk tot scoren komt via snelle uitbraken, is het verbeterde veldspel bij langduriger balbezit een van de belangrijkste redenen dat de ploeg halverwege het seizoen bovenaan staat in de Bundesliga. Drie verbeteringen vallen op. 

Verbetering I: veelzijdiger in de opbouw

Onderstaand beeld, op een moment dat Hoffenheim doorjaagt op keeper Peter Gulacsi, zou je in elk van de voorbije seizoenen ook hebben kunnen aantreffen bij Leipzig. Als de aanval bij een doeltrap of na een terugspeelbal op de doelman begint, posteren de centrumverdedigers zich aan weerszijden van hun goalie. Demme is de betere passer van de twee controleurs, en dus doorgaans de eerste middenvelder die zich in het midden aanbiedt, kort achter hem geschaduwd door zijn middenveldspartner (Laimer). Eén van de backs blijft aanvankelijk achterin hangen (in dit geval de rechtsachter), terwijl de andere back al wat dieper mag staan. De overige vier veldspelers, de twee spitsen en de twee 'tienen', rekken het veld op in de lengte. De bal lang spelen om zo een risicovolle situatie te voorkomen, is niet iets waar Leipzig op neerkijkt. Zeker niet als de kopsterke Poulsen voorin meedoet.

Dat Leipzig dit seizoen gemiddeld toch bijna vijf procent méér balbezit per wedstrijd laat noteren, is te danken aan een paar subtiele aanpassingen van de hand van Nagelsmann. Zo mag, wanneer de tegenstander niet al te hoog druk zet op de helft van Leipzig, een van de twee 'tienen' zich al eerder bemoeien met de opbouw. De vleugelmiddenvelder aan de kant waar de bal zich bevindt, laat zich dan uitzakken als derde midmid, om zo tot een overtal te komen in het midden van het veld.

Ook is Nagelsmann niet bang om de veldbezetting in balbezit rigoreus aan te passen, wanneer de tegenstander hem daartoe dwingt. Zo laat hij zijn ploeg aanvallen vanuit een 4-3-3-formatie met drie centrumspitsen in het uitduel met Fortuna Düsseldorf. Dit omdat de thuisploeg vanuit een conservatieve 5-4-1-formatie Leipzig probeert op te wachten. Wederom maakt Nagelsmann bij deze omzetting gretig gebruik van de veelzijdigheid van Sabitzer. In Düsseldorf speelt de Oostenrijker geregeld als derde diepe spits. Op die manier heeft de thuisploeg geen centrale verdediger vrij die kan uitstappen op een moment dat een van de twee aanvallende middenvelders van Leipzig tussen de linies vrijkomen. 

Wanneer Nagelsmann opteert voor een 5-3-2-formatie, is er juist meer zekerheid ingebouwd voor een eventuele tegenaanval. In wezen levert Leipzig hierbij de 'vrije' controleur rondom Demme in de opbouw in, om zo ten alle tijden drie man achter de bal te hebben bij onverhoopt balverlies. 

Verbetering II: meer verantwoordelijkheid voor Werner

Werner maakt voor de tweede keer in zijn jonge carrière 'de sprong' dit seizoen. Na zijn overgang van Stuttgart naar Leipzig transformeerde hij van veelbeloven tienertalent tot beruchte counterspits. Dit seizoen heeft hij zich doorontwikkeld tot aanvaller van de internationale buitencategorie. 

Productiviteit Werner (competitie + Europees)

Periode Speelminuten per goal of assist
2013-16 (Stuttgart) 244
2016-19 (Leipzig) 107
2019/20 65

Onder Nagelsmann is Werner meer dan een snelheidskanon. Steeds vaker laat hij al vroeg in het balbezit iets van zich horen, door uit te zakken richting het eigen middenveld om mee te doen aan de combinaties of vanuit een verder teruggetrokken positie een één-op-één-actie aan te gaan. Hierbij biedt de schijnbaar onvermoeibare loopdrang van midmid Laimer uitkomst. De verrassendste basisklant onder Nagelsmann, die de Oostenrijker verkiest boven de creatievere 'Naby Keïta-opvolger' Amadou Haidara, maakt regelmatig ruimtes vrij voor Werner om in te zakken, door met een loopactie een mannetje met zich mee te trekken uit het centrum, zoals in onderstaande situatie tegen Dortmund.

Ook zien we Werner dit seizoen vaker op de flank dan voorheen. Waar hij dit vroeger vooral deed bij omschakelingsmomenten, zoals bij een paar van de treffers tegen Mainz, wijkt hij nu ook bij langer durend balbezit vaker uit richting zijlijn. Tegen opponenten die Leipzig proberen op te vangen vanuit een compact defensief blok, is dit een groot wapen. Zo komt de vroege 0-1 tegen Paderborn tot stand doordat Werner stilletjes is weggemuist richting de zijlijn, en van daaruit een dribbelactie kan inzetten.

Verbetering III: controleursduo vormt rustpunt

In het laatste duel voor de winterstop dreigt Leipzig even te vervallen in oude slechte gewoontes. In de openingsfase wil de ploeg, die er dit jaar patent op heeft tegenstanders te overrompelen in de eerste minuten, iets té graag vroeg de score openen. Bij elk van de eerste vijf aanvallen melden controleurs Demme en Laimer zich al in een vroeg stadium ver op de helft van het bezoekende Augsburg, zoals in onderstaand afgebeelde situatie. Spelen met vuur, zo blijkt. Augsburg komt bij de eerste tegenaanval tot scoren.

Maar sinds de komst van Nagelsmann lijken de controlerende middenvelders sneller tot oplossingen te komen bij hun complexe rol binnen het geheel van Leipzig, als de verbindingspunten in het flipperkast-voetbalstijl waarop de ploeg zo graag speelt. Zo spelen Demme en Laimer na rust tegen Augsburg veel taakbewuster. Ze laten zich allebei dieper uitzakken bij de spelopbouw, omdat ze weten dat hun backs op die manier meer ruimte krijgen om de flanken van Augsburg uit te dagen. Op de zijkanten blijkt de ruimte te liggen: na rust komt elk van de drie Leipzig-treffers tot stand na een gewonnen één-op-één-duel op de flanken. 

Omschakeling van aanvallen naar verdedigen

Evenals bij het drukzetten vertolken de backs ook een sleutelrol bij de Gegenpressing, de momenten vlak na balverlies waarop de ploeg fel druk naar voren uitoefent om de bal zo snel mogelijk weer terug te veroveren. In onderstaande situatie verliest Leipzig met liefst zeven veldspelers vóór de bal het speeltuig op de helft van Paderborn. Toch stapt rechtsback Mukiele door op de eerstvolgende pass. Een risico, zeker. Maar wanneer je erin slaagt op tijd bij de bal te komen een tamelijk verstikkende tactiek. Mukiele ís op tijd, en staat met zijn balverovering aan de basis van een vroege 0-2.

De moeilijkheidsgraad van wat Leipzig doet op dit soort momenten is hoog. Niet voor niets slagen Leipzig-aankopen ofwel volledig (Nkunku, Mukiele, Konaté) ofwel totaal niet (Bruma, Jean-Kévin Augustin). Want zeker op momenten van Gegenpressing is volledige overgave aan het teambelang noodzakelijk. In onderstaande situatie, uit de openingsminuut (!) in het duel met Mainz, bevinden zeven veldspelers van Leipzig zich bij een ingooi van de tegenstander op een oppervlakte die nog geen tiende deel van het totale veldoppervlak beslaat. De ruimtes zó klein houden vereist een ijzeren conditie, een ijzeren concentratie en een totaal geloof in de teamspeelstijl. Als één speler verzaakt, ligt het veld voor de tegenstander open. 

Standaardsituaties

In het laatste competitieduel voor de winterstop kopt linksback Halstenberg zijn ploeg op voorsprong uit een hoekschop. Alleen Borussia Mönchengladbach scoorde dit seizoen vaker uit corners of vrije trappen (7) dan Leipzig (6). Wat opvalt bij corners van Leipzig is het aantal spelers dat het durft te posteren in het vijandelijk strafschopgebied. De doorsnee veldbezetting bij hoekschoppen bedraagt zes spelers in het zestienmetergebied en twee spelers voor de afvallende bal. Dit betekent dat het slechts één speler achterin houdt. Toch is de effectiviteit van Leipzig bij dit soort spelsituaties niet alleen te danken aan durf. Aan de treffer van Halstenberg blijkt namelijk een week voorwerk vooraf te zijn gegaan. De linksback komt vrij rond de penaltystip, door achterlangs te kruisen bij een blok dat ploegmaat Klostermann voor hem zet op zijn directe tegenstander.

Wanneer we de corners bekijken die Leipzig nam in het midweekse duel met Dortmund, vijf dagen vóór het treffen met Augsburg, zien we opeens hoe Halstenberg zo vrij is gekomen. Want bij elk van de drie corners die het kreeg in het Signal Iduna Park, waren soortgelijke loopacties van Klostermann en Halstenberg juist de afleidingsmanoeuvres om ruimte te maken voor anderen. 

Ook bij de verdedigende veldbezetting van corners denkt Leipzig 'aanvallend'. De ploeg van Nagelsmann verdedigt corners met een hybride variant van zone- en mandekking. De twee (of drie) beste koppers aan Leipzig-zijde vangen de sterkste luchtmacht van de opponent in man-op-man-koppeltjes op, terwijl een vijftal ploeggenoten zonaal verdedigt rondom Gulacsi's doelgebied. Op de hoeken van het strafschopgebied staan de twee overgebleven spelers.

De twee 'toekijkers' komen pas in actie bij een mislukte of weggewerkte corner. De twee spelers die deze rollen krijgen, zijn namelijk altijd de snelste twee man in de ploeg. Tegen Paderborn vervullen Werner en Nkunku deze rollen. Iets wat de tegenstander zal hebben geweten na afloop: de twee watervlugge Leipzig-aanvallers stuiven hun eigen strafschopgebied uit na een afgeslagen corner, en worden na één gewonnen één-op-één-duel de diepte in gelanceerd. Werner gooit, op aangeven van Nkunku, het duel na 26 minuten in het slot: 0-3.

Nagelsmann is niet de redder in nood voor dit Leipzig. Deze ploeg was namelijk geen drenkenling. De 32-jarige oefenmeester heeft tot dusver precies gedaan wat er van hem werd verwacht: de ploeg op subtiele wijze aanpassen, zodat de ontwikkeling van de jonge, talentvolle spelers nog sneller verloopt, en de resultaten stabieler zijn. Die Roten Bullen zijn nog altijd op het best als ze hun 'laboratoriumvoetbal' krijgen uitgevoerd, maar zijn onder hun nieuwe hoofdtrainer op veel fronten nu ook meer allround. Kortom, de tijd van saaie titelraces bij onze Oosterburen is inmiddels wel voorbij. Want deze ploeg heeft alle kenmerken van een blijvertje.

In de volgende editie van 'Tactische meesterbreinen ontleed': het Leicester City van Brendan Rodgers.

Beelden met dank aan InStat