Zo speelt het Manchester City van Pep Guardiola

‘Fasten your seat belts’, Pep Guardiola begint zijn periode bij Manchester City met dezelfde boodschap als bij zijn eerste trainersklus in Barcelona. Geen tijd te verspillen, we moeten zo snel mogelijk aan het werk.

In de methode Guardiola wordt geen tijd besteed aan loopoefeningen zonder bal. Vanaf de eerste dag draait het maar om één ding: ‘Veel mensen denken dat in de voorbereiding gewerkt moet worden aan fysiek. Vergeet het. Dat is de periode waar het gaat om tactiek. Om de manier waarop we willen spelen. Zodat we tijdens het seizoen kunnen terugvallen op wat we toen getraind hebben.’ Die quote is een uitleg van de methode die Guardiola gebruikt om zijn speelwijze in te slijpen.

Voordat Pep start bij een club formuleert hij de belangrijkste concepten binnen zijn strategie. Deze worden op systematische wijze ingeslepen via cycli. De ene cyclus ligt de nadruk bijvoorbeeld op het verdedigen van voorzetten, de volgende op de omschakeling van aanvallen naar verdedigen en dan op de opbouw van achteruit. Iedere cyclus bouwt voort op de vorige cyclus met hetzelfde onderwerp. Zo wordt stapje voor stapje progressie geboekt. De rondo’s van Bayern München zijn daarvan een voorbeeld. Tijdens zijn eerste trainingssessie in Beieren lijkt de rondo nergens op, een jaar later is diezelfde oefening een hit op internet vanwege het extreem hoge niveau.

Het lijkt erop dat je één of meerdere social media-scripts op VI.nl hebt uitgeschakeld. Daarom worden er geen social posts of liveblogs geladen. Wijzig hier je instellingen.

Spelprincipes

Spelprincipes zijn de grammatica van de voetbaltaal van Guardiola. Waar de gekozen woorden en zinnen per wedstrijd kunnen verschillen, is de gesproken taal op het veld altijd herkenbaar. Guardiola onderhandelt niet over zijn strategische uitgangspunten (spelprincipes), maar is flexibel in de tactische toepassing (formaties, type spelers). Dat maakt het spel van Guardiola’s ploegen tegelijkertijd herkenbaar en onvoorspelbaar.

De kern van de speelstijl van Manchester City is te vangen in negen spelprincipes:

1. Maak de ruimtes klein

Voetbal is voor Guardiola in essentie een spel van ruimtes. Zowel in balbezit als uit balbezit pleit Guardiola voor het klein maken van de ruimtes. Tussen de verschillende linies van zijn elftal wil hij niet meer dan tien meter afstand hebben. Zo kan iedere speler in alle situaties rekenen op rugdekking, en staat het elftal op het moment van balverlies in positie om de bal direct weer terug te winnen.

2. Geef altijd druk op de bal

Guardiola geeft in zijn opstellingen de voorkeur aan inzicht en techniek boven fysieke kracht. Dit betekent dat zijn elftal kwetsbaar is zonder balbezit. Guardiola kiest daarom voor hoge pressing, waarbij altijd druk is op de tegenstander aan de bal.

3. Verdedig ruimtes in plaats van tegenstanders

Guardiola zweert bij de voordelen van zonedekking. De Catalaanse coach betoogt dat dit concept bijdraagt aan een collectief verantwoordelijkheidsgevoel: als een voetballer in zijn zone in de problemen komt, dan schiet een medespeler uit een andere zone hem te hulp. Bovendien zijn voortdurend alle belangrijke posities bezet: de structuur wordt niet uit het lood getrokken door loopacties van tegenstanders.

4. Creëer numerieke superioriteit op het middenveld

Om via positiespel tot kansen te komen, is controle over het middenveld noodzakelijk. Guardiola probeert in die zone een speler extra te hebben ten opzichte van de tegenstander. Bij Barcelona doet hij dat door een inzakkende spits of buitenspeler, bij Bayern München via inverted wingbacks en bij Manchester City verschilt dat per wedstrijd.

5. Creëer numerieke superioriteit rondom de bal

In iedere fase van het spel eist Guardiola ondersteuning voor de speler aan de bal. Die moet altijd meerdere afspeelmogelijkheden hebben. Dat vraagt om medespelers die ondersteuning bieden, zodat in de kleine ruimte de oplossing gevonden kan worden. In essentie vraagt Guardiola hetzelfde als op het middenveld: een man extra ten opzichte van de tegenstander. Dus als de opponent met twee spitsen de opbouw verstoort, zal Manchester City in de meeste gevallen met drie spelers opbouwen.

6. Zorg voor opties in de breedte en in de diepte

Het gevaar van numerieke superioriteit nastreven rondom de bal, is dat tegenstanders automatisch in een compacte structuur gedwongen worden. De bal heeft nu eenmaal een natuurlijke aanzuigende werking, weet iedereen die ooit een pupillenwedstrijd gezien heeft. Guardiola instrueert daarom een aantal spelers om juist weg te blijven van de bal, zodat er breedte is aan de contrakant. Hetzelfde principe gaat op voor diepte: loopacties achter de laatste lijn maken het behouden van een compacte structuur lastig.

7. Speel zo ver mogelijk van het eigen doel

Guardiola hecht geen waarde aan balbezit, maar wel aan de plek op het veld waar de bal zich bevindt. In zijn droomwedstrijd komt de tegenstander geen moment van de eigen helft af. In alle acties moeten zijn spelers één boodschap in het achterhoofd hebben: we moeten als team naar voren, zo ver mogelijk van het eigen doel af.

8. Bouw op door de as

Guardiola ziet het centrum van het veld als thuisbasis. In zijn tijd bij Barcelona vertaalt zich dat zelfs naar zijn taalgebruik. ‘Casa, casa’ (‘Huis, huis’), roept Guardiola in die periode als hij vindt dat de bal teruggebracht moet worden naar de as. Op die plekken staan bij hem altijd zijn beste spelers. Dit is het fundament waarop de hele filosofie van Guardiola rust: zonder goede opbouw via de as geen goede aanvallen.

9. Benut de derde man

Net als zijn leermeesters Johan Cruijff en Marcelo Bielsa vindt Guardiola het benutten van de derde man cruciaal. Hierbij wordt in de passing een linie overgeslagen, waarna via een kaats een lopende medespeler vrijkomt. In wedstrijden van elftallen van Guardiola komt dit driehoekpatroon vaak terug.

Deze negen spelprincipes zijn van fundamenteel belang, maar zonder concrete uitvoering is dat niets waard. De toepassing wordt opgesplitst naar de de vier hoofdmomenten van een wedstrijd: verdedigen, aanvallen en de twee omschakelmomenten daartussen.

Verdedigen

Het lijkt gek om een uitleg over de speelstijl van Pep Guardiola te beginnen met verdedigen, maar daar denkt hij zelf anders over. ‘De defensieve strategie is de hoeksteen van mijn manier van voetballen.’

Net als bij zijn eerdere werkgevers kiest Guardiola bij Manchester City voor zonedekking. In de meeste gevallen gebeurt dat vanuit een 4-1-4-1, maar The Citizens beheersen ook andere formaties. Zo wordt in de voorbereiding en in de beginfase van het seizoen 3-5-2 gespeeld en verliezen de reserves in het laatste Champions League-groepsduel van Shakhtar Donetsk in een 3-4-3. Vorig seizoen heeft Guardiola daarnaast geëxperimenteerd met een 4-4-2-ruit en 3-2-4-1. De verdedigende uitgangspunten verschillen nauwelijks tussen deze formaties.

De belangrijkste voorwaarde voor defensief succes in de speelwijze van Guardiola is het klein maken van de ruimtes in de lengte-as. Verdedigers moeten met vijftig meter in de rug durven te spelen, zodat de aanvallers hoog druk kunnen geven. Op dit punt gaat in het eerste seizoen van Guardiola in Engeland het meeste mis: in cruciale wedstrijden slaat de twijfel toe, worden de ruimtes tussen de linies te groot en wordt City kwetsbaar voor snelle tegenaanvallen. Deze jaargang is anders: de defensie durft op de middellijn te verdedigen en doelman Éderson vangt als een libero achter de defensie lange ballen op.

Manchester City probeert waar mogelijk tegenstanders naar de zijkant te dwingen. Dat doet Guardiola met name door zijn buitenspelers naar binnen druk te laten zetten. Hierdoor ligt alleen bij de vleugelverdedigers van de tegenstander enige ruimte en maakt City progressie door het midden extreem lastig.

Wanneer de bal naar de zijkant gaat, maakt Manchester City in de breedte de ruimtes klein. Rond de bal worden alle afspeelopties en passinglijnen afgesloten en de spelers op de andere vleugel komen naar het midden om de ruimtes klein te maken. In een typisch pressingmoment op links staat de rechtsbuiten bij een van de centrale middenvelders van de tegenstander en wordt de rechtsback een extra centrale verdediger.

De positie van de bal bepaalt waar de laatste lijn is. De verdediger die het dichtst bij de bal staat, bepaalt hoe hoog de laatste lijn staat. Guardiola in Pep Confidential: ‘Deze vier verdedigers moeten constant bewegen alsof ze met een touw aan elkaar vastzitten, om te voorkomen dat de ruimtes tussen hen te groot worden. Als een centrale verdediger de bal aanvalt, moet de andere centrale verdediger de ruimte achter hem sluiten en moet de verdedigende middenvelder terugzakken naar de laatste lijn. Deze bewegingen moeten automatismen zijn.’

Het verdedigen van voorzetten is een belangrijk punt van zorg voor Pep Guardiola in zijn debuutjaar. Manchester City verdedigt hoge ballen van de flanken bij voorkeur vanuit de zone. Dat vergt veel van de afstemming tussen spelers. Als een van de centrale verdedigers moet uitwijken naar de zijkant, dan moeten anderen zijn rol daar overnemen. Zo ontstaat een kettingreactie, want ook op het middenveld moeten alle plekken bezet zijn. Het is weinig verwonderlijk dat dit in het eerste transitiejaar zo nu en dan fout gaat, zeker tegen opponenten die in man-tegen-man-gevechten superieur zijn in de lucht. Inmiddels heeft City dit onderdeel onder de knie. Als een bal van de zijkant komt, kan uitgetekend worden dat één verdediger de zone voor de eerste paal aanvalt, een collega het centrum voor zijn rekening neemt en een derde speler de zone bij de tweede paal afdekt. De onderlinge ruimtes zijn daarbij zo klein, dat het voor tegenstanders bijna onmogelijk is de voorzet tussen hen in te leggen.

Een tweede probleem dat Guardiola heeft moeten oplossen in de Premier League is het verdedigen van lange ballen. Guardiola kiest op alle posities voor voetbal, maar een onbedoeld gevolg daarvan is dat zijn elftal fysiek soms tekort komt in de duels. De enige manier om daarvoor te compenseren, is door als elftal perfect georganiseerd te staan. Dat betekent in de praktijk dat het aantal spelers in de laatste lijn altijd intact moet blijven. Dus als Nicolás Otamendi uitstapt om een luchtduel aan te gaan, moet Fernandinho in zijn rug de ruimte sluiten als anticipatie op mogelijk doorkoppen. In een andere variant blijft de verdedigende middenvelder op zijn plek en komen de backs naar binnen om het gat in het centrum te dichten. Afhankelijk van de context worden deze opties afgewisseld.

Standaardsituaties verdedigt Manchester City vanuit de zone. Bij corners gebeurt dat vanuit een 5-3-2-structuur. Een van deze twee voorste pionnen wijkt uit naar de zijkant als de tegenstander een korte optie aanbiedt. De achterste lijn begint met een speler die alle ballen voor de eerste paal aanvalt, gevolgd door de twee beste koppers van het team. De kleinere voetballers worden gebruikt in de lijn van drie en hebben als taak het blokkeren van loopacties van tegenstanders. Bij vrije trappen probeert City met name ver weg te blijven van het doel door op buitenspel te stappen.

Omschakeling van verdedigen naar aanvallen

In de omschakeling van verdedigen naar aanvallen is diepte voor breedte de belangrijkste stelregel voor Pep Guardiola. Manchester City treft vooral tegenstanders die zich ingraven. De counter is dan de beste kans om te profiteren van een moment van desorganisatie. De buitenspelers zullen in zulke situaties vooruit sprinten en de laatste lijn van de tegenstander onder druk zetten. Kevin De Bruyne en David Silva hebben vanaf het middenveld het vermogen snelle tegenaanvallen te lanceren. Op dit vlak behoort City tot de beste teams in de Premier League, wat tot uiting komt op momenten dat de ploeg op voorsprong staat en tegenstanders ruimtes gaan weggeven.

Aanvallen

Op het gebied van positiespel kunnen weinig teams wedijveren met Manchester City. Dit resulteert vaak in veel balbezit, maar Pep Guardiola en zijn staf zien dit als bijproduct. ‘Possession is rubbish! It's a game of position, not possession!’, roept assistent Domènec Torrent in Pep Confidential. Balbezit is onbelangrijk, de juiste posities bezetten fundamenteel.

Guardiola laat Manchester City opbouwen via het raamwerk dat in de jeugdopleiding van Barcelona gebruikt wordt. Daarin wordt het veld in de lengte-as verdeeld in vier zones die het gedrag van de spelers bepalen. Hoe hoger op het veld de spelers komen, hoe meer vrijheid ze genieten. Guardiola praat zelf over drie fases van de opbouw: start, constructie en afronding. In die drie fases zijn bij City verschillende veldbezettingen terug te zien. Denk bijvoorbeeld aan Kevin De Bruyne die vorig seizoen tegen AS Monaco bij de start van de opbouw tussen de centrale verdedigers uitzakt, maar opereert als aanvallende middenvelder als onder de eerste druk uitgespeeld is. De spelers van City hebben het inzicht en de ervaring om de instructies te vertalen naar het veld.

In alle gevallen vindt de opbouw van Manchester City plaats door de as. De lijst van spelers met de meeste passes en balcontacten wordt aangevoerd door centrale verdedigers en middenvelders. De eerste aanvallende pass gaat vaak wel naar de zijkant - bijvoorbeeld als De Bruyne of Silva daar ruimte vindt - om het risico van een gevaarlijke counter bij balverlies te verkleinen.

Manchester City houdt tijdens het aanvallen de onderlinge afstanden klein. Spelers staan dicht bij elkaar zodat de bal en het hoofd het werk kunnen doen, in plaats van de benen en de longen. Guardiola spreekt vaak over ‘pass-en-beweeg als eenheid’ en ‘samen reizen met de bal’, wat verwijst naar hetzelfde concept. Alle spelers bepalen hun posities afhankelijk van de bal. Zodra iemand wordt aangespeeld, moeten er alweer spelers in beweging zijn om opnieuw in balbezit te komen. Dit spel van het voortdurend creëren van opties voor de speler aan de bal, beheerst City perfect.

Guardiola hanteert een specifieke veldindeling om zijn positiespel aan te leren. Dit is een hulpmiddel voor zijn spelers om de juiste onderlinge afstanden te bewaken en de belangrijkste posities te bezetten. Zo wil Guardiola niet dat zijn aanvallende middenvelders de bal komen halen in dezelfde zone waar zijn centrale verdedigers staan. Zoals de back en buitenspeler in principe nooit in dezelfde baan mogen staan: als de back naar buiten gaat, komt de buitenspeler naar binnen en vice versa. Deze vuistregels dragen bij aan hetzelfde doel: het creëren van numerieke superioriteit rondom de bal en op het middenveld.

Manchester City opereert aanvallend met minimaal vier verschillende linies. Tussen deze linies is de afstand ongeveer tien meter. Uitgangspunt is dat de speler aan de bal onderdeel uitmaakt van een driehoek, waardoor hij zowel afspeelmogelijkheden voor als naast hem heeft.

De veldbezetting in driehoeken stimuleert het benutten van de derde man. Guardiola vraagt verdedigers om met passes een linie over te slaan, waardoor via een kaats een lopende speler vrijgespeeld kan worden met zijn gezicht naar het doel. John Stones en Nicolás Otamendi hebben deze truc inmiddels volledig onder de knie. Zij versnellen zo het spel, wat opvalt als Eliaquim Mangala ingezet wordt als back-up. Mangala ziet vaak de voorwaartse optie niet, wat de opbouw vertraagt. Het benutten van de derde man draagt bij aan het rendement van De Bruyne en Silva, die op deze manier vaak vrijgespeeld worden met hun gezicht naar het doel.

In het laatste gedeelte van het veld geeft Guardiola meer vrijheid aan zijn spelers. Dan mogen de buitenspelers bijvoorbeeld hun plaats op de vleugel verlaten om in het strafschopgebied bij te dragen aan het maken van doelpunten. Tot de zestien moet iedereen zich houden aan de vuistregels van de zone-aanval, daarna ontstaat ruimte voor intuïtie.

Dat betekent niet dat in de laatste fase geen structuur is terug te zien. Guardiola is groot fan van de lage voorzet bij de eerste paal (‘een half doelpunt’) en de teruggetrokken voorzet. Vaak gaat dit via een vast patroon. Zodra De Bruyne of Silva de bal krijgt in de buurt van het strafschopgebied, maken de buitenspelers een schuine loopactie naar de hoek van de zestien. De spits anticipeert hier vaak op door in buitenspelpositie te gaan staan. Dit geeft hem een paar meter voorsprong als het lukt om de vleugelaanvaller weg te steken. Wanneer de bal laag voorgetrokken wordt, is de bezetting bij de eerste paal een zekerheid. Deze patronen in de laatste fase zijn beter ingeslepen bij Manchester City dan in het eerste seizoen, waarin de vele balcontacten in de zestien resulteren in te weinig doelpunten.

Het lijkt erop dat je één of meerdere social media-scripts op VI.nl hebt uitgeschakeld. Daarom worden er geen social posts of liveblogs geladen. Wijzig hier je instellingen.

Uiteindelijk valt of staat dit allemaal met de kwaliteit van de uitvoering van de spelers op het veld. Zoals Guardiola zelf zegt: ‘Zodra het fluitsignaal klinkt, sta ik daar en zwaai ik met mijn armen, maar de spelers moeten het doen. Ik kan tegen Raz (Sterling, red.) zeggen dat hij naar links, rechts of het midden moet bewegen om de bal te ontvangen. Misschien kan ik zeggen dat een tegenstander moeite heeft om over zijn rechterbeen te verdedigen. Maar dat is het. Denk je dat Raz mijn informatie in zijn hoofd heeft als hij de bal krijgt? Nee, want hij moet in een split-second kiezen tussen een miljoen mogelijkheden. Ik ben hier om te helpen, maar voetbal wordt gespeeld door de spelers.’

Bij aanvallende standaardsituaties zet Manchester City actief in op korte varianten. De video-analisten bekijken de organisatie van de tegenstander en passen daar de eerste corner en vrije trap op aan. Tegen de zonestructuur van Feyenoord wordt bijvoorbeeld gekozen voor een korte corner, met een snelle voorsprong tot gevolg. Dat City veel scoort via dode spelmomenten is verder vooral te danken aan de traptechniek van De Bruyne en Silva.

Omschakeling van aanvallen naar verdedigen

Wanneer Manchester City de bal verliest, treedt de viersecondenregel van Pep Guardiola in werking. De tacticus vraagt zijn elftal om de bal binnen vier tellen terug te winnen. Dat gebeurt door druk te geven op de bal en tegelijkertijd de makkelijkste passlijnen af te sluiten door voor de directe tegenstander te verdedigen. Dat is mogelijk dankzij de structuur in balbezit. City heeft altijd al veel spelers rondom en achter de bal staan, waardoor het makkelijker is om direct druk te geven.

Als City niet direct de bal terug kan winnen, is de opdracht om te voorkomen dat de tegenstander een counter kan plaatsen. Daarin is de belangrijkste rol voor Fernandinho, die vaak bepaalt of naar voren gestapt wordt. Fernandinho blijft in zijn positie als hij ziet dat de organisatie achter hem niet op orde is. Daarnaast zet Guardiola in op professionele overtredingen. ‘Ik maak liever een overtreding op hun helft dan dan we op onze eigen helft moeten verdedigen’, is hij daar eerlijk over. Op die manier lukt het City vaak om counters in een vroeg stadium onschadelijk te maken.