Probeert PSV Erik ten Hag opnieuw te verrassen met Pereiro-truc?

PSV

Speelwijze:

De uitschakeling in de voorrondes van de Europa League tegen NK Osijek is bepalend geweest voor het seizoen van PSV. Tijdens de nederlaag tegen de Kroatische subtopper spelen de Eindhovenaren nog met de punt naar achteren, behoort de gepasseerde Davy Pröpper nog tot de selectie en geldt Gastón Pereiro nog vooral als buitenspeler. Na de Europese domper wordt Pröpper verkocht aan Brighton & Hove Albion en kijkt Cocu goed naar de aanwezige kwaliteiten in zijn selectie. Dat leidt tot een radicale wijziging van de speelwijze.

Cocu verandert de punt naar achteren in de punt naar voren, maar daar blijft het niet bij. ‘Het klinkt simpel: we gaan met de punt naar voren spelen’, blikt Cocu in de winterstop tegenover VI terug op zijn tactische omzetting tijdens de start van het seizoen. ‘Maar het houdt natuurlijk wel wat in. Hoe zijn de afstanden, welke taken krijgt iedereen? Dat hebben ze heel snel opgepakt. Zo’n wedstrijd als tegen SC Heerenveen (2-0 nederlaag, red.) heb je nooit nodig, maar het helpt je wel de vraag te stellen en te beantwoorden waar je nou heen wil met zijn allen? Hoe gaan we dat bereiken? Nou, in elk geval niet zoals tegen Heerenveen. Ik heb de spelers de vraag gesteld. Wat als een ploeggenoot zijn taak niet uitvoert, ga je er dan wat van zeggen? Of kijk je wel weer hoe het zaterdag gaat?’

Defensief gezien is PSV sinds de omzetting van Cocu een ploeg die simpelweg speelt naar zijn mogelijkheden. Op het feit dat Cocu zich met zijn ploeg vaak terugtrekt op de eigen speelhelft, komt tijdens het seizoen veel kritiek. De Eredivisie lijkt een kampioen te krijgen die minder dan vijftig procent van de tijd de bal in zijn bezit heeft. Cocu weet immers wat er gebeurt als hij met deze ploeg verder van het eigen doel gaat afspelen. Centrale verdedigers Daniel Schwaab en Nicolas Isimat-Mirin voelen zich niet prettig met grote ruimtes in de rug. Joshua Brenet houdt als rechtspoot op links op zijn beurt niet zo van directe duels met buitenspelers zonder rugdekking vanuit het centrum. Eigenlijk is rechtsback Santiago Arias, zowel verdedigend als aanvallend, de enige PSV-verdediger die moeiteloos zou kunnen functioneren in een ploeg die tot ver op de helft van de tegenstander doorjaagt. Cocu heeft op deze situatie ingespeeld door met Marco van Ginkel en Jorrit Hendrix twee verdedigende middenvelders op te stellen. ‘Het blok van zes’, zoals de coach het steevast noemt.

Eigenlijk zegt het alles dat PSV ondanks de ingebouwde zekerheden meer schoten op doel en tegentreffers toestaat dan concurrent Ajax. Jeroen Zoet kreeg in de competitie al 122 schoten op doel te verwerken. Vorig seizoen waren dat er slechts tachtig. Alleen Bram Castro, Sergio Padt, Hidde Jurjus, Robert Zwinkels, Lars Unnerstal en Diederik Boer hadden het nog drukker dan de PSV-goalie. Niettemin heeft Zoet het vaakst de nul gehouden (twaalf keer) van alle keepers in de Eredivisie. De club uit Eindhoven mag de doelman danken dat hij het beste seizoen in zijn carrière keept en met zijn talloze reddingen geregeld punten pakte voor het team.

In de opbouw leunt PSV op de kopkracht van Luuk de Jong en de passingkwaliteiten van Santiago Arias. In de Eredivisie wint alleen Dani Schahin nog meer luchtduels dan De Jong. De spits van PSV wordt dit seizoen niet in stelling gebracht door vleugelaanvallers of middenvelders, maar ontvangt zijn meeste passes van doelman Zoet en centrale verdediger Schwaab. Vanuit de tweede bal begint PSV daarna met voetballen op de helft van de tegenstander. Arias is stiekem de spelmaker van de ploeg van Cocu. De Colombiaanse rechtsback noteert van alle PSV'ers dit seizoen de meeste passes op de helft van de tegenstander, de meeste succesvolle passes eindigend in het laatste derde van het veld en de meeste gecreëerde kansen uit open spel. Ter vergelijking: bij Ajax leidt Hakim Ziyech al deze klassementen, bij AZ is dat Alireza Jahanbakhsh en bij Feyenoord Steven Berghuis. Deze statistieken vertellen dus iets over het belang van Arias voor dit PSV.

De omschakeling van verdedigen naar aanvallen is uiteraard een ander groot wapen van PSV. De verdedigende rol van Steven Bergwijn, die vaak ver op eigen helft terugverdedigt zodat Hirving Lozano minder arbeid hoeft te leveren, helpt PSV hierbij. Lozano kan hierdoor namelijk zijn energie sparen en staat direct in positie op het moment dat de Eindhovenaren de bal veroveren. Voor PSV is het een prettig idee dat de ploeg bijna iedere wedstrijd scoort, omdat Lozano, Bergwijn en Gastón Pereiro het vermogen hebben om vanuit het niets genadeloos toe te slaan.

Wapen:

Op de momenten dat PSV moeite heeft om te scoren, kan het altijd terugvallen op de spelhervatting. Het team van Phillip Cocu scoorde er dit seizoen liefst 24 keer uit, het meest van alle Eredivisie-clubs. Liefst dertien keer sloeg PSV toe vanuit een hoekschop. Dat is geen toeval, daar wordt veelvuldig op getraind. Oefeningen die terug te zien zijn in de vele varianten die de Eindhovenaren hebben toegepast, vaak toegespitst op de organisatie van de tegenstander.

NAC verdedigt bijvoorbeeld met zes man in zone (voor eerste paal, voor doelman, voor tweede paal , twee op rand zestien en één voorin), waardoor slechts vier mandekkers overblijven. PSV zet daar vijf aanvallende koppers tegenover, waardoor de Bredanaars een verdediger tekortkomen. Van Ginkel maakt het nog lastiger voor NAC door een van de verdedigers af te blokken. Lozano legt met zijn goede traptechniek de bal buiten het bereik van de spelers in de zone voor de tweede paal, wat uiteindelijk de 1-2 oplevert. Of neem de treffers uit indirecte vrije trappen tegen Heracles Almelo en AZ. In beide gevallen blokt PSV de buitenste verdediger van de tegenstander, waardoor een speler vrijkomt in het gebied voor de tweede paal.

Achilleshiel:

Wanneer dit PSV-seizoen in negatieve zin anders gelopen was, waren de oorzaken niet lastig aan te wijzen: dominant voetbal spelen met een achterhoede met weinig voetballend vermogen en een middenveld zonder creatieve vormgever is behoorlijk lastig. PSV heeft in zekere zin geluk dat het in een competitie speelt waarin veel kwalitatief mindere teams de wens hebben om verzorgd te voetballen. Dit geeft de ploeg van Cocu namelijk de mogelijkheid om achterover te leunen en zijn grootste zwakheid te maskeren. Tegen Ajax gaat dat zondag waarschijnlijk niet anders zijn.

Ajax

Speelwijze:

Waar in het seizoen van PSV de dubbele nederlaag tegen NK Osijek het kantelpunt is, geldt dat bij Ajax voor de duels met FC Twente in december. In een goede fase onder trainer Marcel Keizer speelt de ploeg in de Eredivisie met 3-3 gelijk tegen de Tukkers en wordt het in de strijd om de KNVB-beker na strafschoppen uitgeschakeld door datzelfde Twente. Dat laatste duel leidt het ontslag van Keizer in. Erik ten Hag wordt binnengehaald als vervanger en Ajax weekt Alfred Schreuder los bij 1899 Hoffenheim als nieuwe assistent.

Sindsdien zijn bij Ajax in de speelwijze de nodige accenten veranderd. Kort door de bocht is het streven naar spektakel veranderd in de zoektocht naar controle. Ten Hag probeert net als bij FC Utrecht via verzorgd positiespel en een stabiele verdedigende organisatie tot resultaten te komen. Het effect van de wijzigingen is wisselend. Ajax geeft defensief iets minder weg dan voor de winterstop, maar plukt aanvallend vooralsnog niet de effecten van de Ten Hag-methode. De Amsterdammers schieten iets vaker, maar die pogingen zijn van een lagere kwaliteit dan onder Keizer. Ondanks de vele gemiste kansen is het lagere doelpuntentotaal onder Ten Hag daarom niet geheel onverklaarbaar.

Ten Hag spreekt bij zijn aanstelling de ambitie uit om meer variatie toe te voegen aan de opbouw van achteruit. Vanaf de eerste wedstrijd komt deze wens terug in het spel van Ajax. De Amsterdammers bouwen steevast op met drie man, maar de invulling daarvan varieert. Als Frenkie de Jong in de eerste duels onder zijn leiding met de bal aan de voet oprukt, dekken Joël Veltman, Matthijs de Ligt en Nicolás Tagliafico bijvoorbeeld de ruimte in zijn rug af. Op andere momenten rukt een van de vleugelverdedigers op aan de zijlijn en sluit de andere back aan bij De Ligt en De Jong. Wanneer Lasse Schöne uitzakt tussen de centrale verdedigers, kunnen beide backs doorschuiven. Zo wisselt Ajax in de opbouw een aantal opties af. Na de blessure voor De Jong is de focus meer verschoven naar doorschuivende vleugelverdedigers. Nieuwkomer Rasmus Nissen Kristensen bestrijkt bijvoorbeeld graag de hele rechterflank.

Hoewel de finesse bij Kristensen in de eindfase vaak ontbreekt, maakt hij met zijn offensieve impulsen een aantal andere verschuivingen mogelijk. Zo is Hakim Ziyech de laatste wedstrijden vaak te vinden op de rechterflank en speelt rechtsbuiten David Neres in die situaties meer vanaf de binnenkant. Volgens Ten Hag verklaart deze omzetting mede de ommekeer tegen FC Groningen, waar Ajax na een zwakke eerste helft met 2-1 zegeviert. Op de linkerflank heeft de ploeg met Tagliafico en Justin Kluivert een vergelijkbare dynamiek. Wanneer Tagliafico aan de buitenkant een overlap maakt, heeft Kluivert de gelegenheid om meer richting het centrum te komen. Vanuit het middenveld is Donny van de Beek de speler die bijna als een soort schaduwspits moet bijsluiten bij de aanvallers.

Ten Hag kiest zonder bal voor een 4-1-4-1 als basisorganisatie, met maximaal tien meter afstand tussen de verschillende linies. Dit blok geeft Ajax de kans om wedstrijden ‘neutraal te houden’, zoals dat in Ten Hag-jargon heet. De spelers schuiven mee met de bal tot een speler uit de linie van vier achter spits Klaas-Jan Huntelaar besluit om door te jagen. In de meeste gevallen gaat dit om een van de buitenspelers die schuin vanuit zijn zone aanloopt richting een centrale verdediger.

Daarnaast geldt sinds de komst van Ten Hag Gegenpressing als een van de toverwoorden. Op veel trainingen spelen de omschakelmomenten tussen aanvallen en verdedigen een vooraanstaande rol. Bij zijn aanstelling vat Ten Hag de Ajax-stijl samen met de woorden lef, branie en vernieuwend. Het direct georganiseerd druk geven bij balverlies moet onder Ten Hag een van de vernieuwende elementen worden. Op dit punt toont Ajax zich vooralsnog wispelturig. In sommige wedstrijden lukt het de ploeg buitengewoon goed om direct druk op de bal te ontwikkelen, in andere duels heeft het elftal daarmee grote moeite en vormt het terugsluiten na een mislukt pressingmoment een probleem.

Wapen:

Met Hakim Ziyech beschikt Ajax over een van de beste spelers van de Eredivisie. Met acht goals en dertien assists is de Marokkaan de grote vormgever van het elftal van Erik ten Hag. ‘Hij is de laatste weken ontzettend effectief, volgens mij staat hij daarin op vijf assists en twee goals’, spreekt Ten Hag daarover op de persconferentie richting PSV. ‘Hij steekt in een blakende vorm. Het is de uitdaging om dat wederom in een topduel te doen, daarin is hij meestal goed.'

Achilleshiel:

Ondanks alle nadruk op variatie en dynamiek heeft Erik ten Hag zijn ideale defensie nog niet gevonden. Voorganger Marcel Keizer worstelt vooral met het gegeven dat hij geen offensieve vleugelverdedigers in zijn selectie heeft. Door de komst van Rasmus Kristensen en Nicolás Tagliafico geldt dit excuus niet voor Ten Hag, maar na de blessure voor Frenkie de Jong is ook hij gaan schuiven in zijn achterste vier. Zo is aanvoerder Joël Veltman niet langer zeker van zijn plek. Deze wisselingen lijken vooralsnog weinig bij te dragen aan een betere opbouw en vlotter positiespel. De meeste wedstrijden onder de nieuwe Ajax-coach verlopen voor rust stroef en komen pas los wanneer de tegenstander vermoeid begint te raken en de ruimtes groter worden.

Tactisch twistpunt

Tijdens de eerdere confrontatie tussen Ajax en PSV past Phillip Cocu zijn elftal aan om de inschuivende verdediger Frenkie de Jong te stoppen. Op het middenveld maakt Derrick Luckassen zijn entree als directe tegenstander van Donny van de Beek, Jorrit Hendrix volgt Hakim Ziyech en als aanvallende middenvelder houdt Marco van Ginkel zich bezig met Lasse Schöne. Opvallend is dat ook rechtsbuiten Gastón Pereiro verdedigend vaak een centrale rol inneemt om een antwoord te hebben op het indribbelen van Frenkie de Jong. Eerder is deze Pereiro-truc al de sleutel geweest naar de spectaculaire 7-1 overwinning op FC Utrecht, waar Erik ten Hag toen nog trainer was.

Een concept dat na een lange afwezigheid terugkeert in de uitwedstrijd tegen AZ. De Alkmaarders beginnen verrassend met drie centrale verdedigers, twee backs die de hele flank bestrijken, de twee vaste controlerende middenvelders, plus Guus Til en Alireza Jahanbakhsh vanuit de rug van Wout Weghorst. Door Pereiro meer vanuit het centrum te laten spelen, slaagt PSV erin om op het middenveld koppeltjes te maken en meer controle te krijgen over de wedstrijd.

Tegen Ajax komt Cocu opnieuw voor de keuze te staan hoe hij zijn team de Amsterdamse impulsen van achteruit wil laten beteugelen. Tegen offensieve vleugelverdedigers helpt Steven Bergwijn zijn elftal vaak uit de brand door veel vuile meters te maken, maar daarmee is het vraagstuk van de inschuivende centrale verdedigers van Ajax nog niet opgelost.

In de mogelijke kampioenswedstrijd in eigen huis kan Cocu de keuze maken om uit te gaan van eigen kracht en te proberen om Ajax de wil op te leggen. Zoals dat eerder gebeurde in de eerste helft van de topper in Eindhoven tegen Feyenoord. Gezien zijn uitspraken vooraf lijkt Cocu de intentie te hebben om dat te doen. ‘Het gaat erom wat je uitstraalt als team. Daar verwacht ik zondag wel wat anders van.'

Desondanks past een wedstrijd waarin Ajax moeite heeft om het balbezit om te zetten in goede kansen en PSV loert op mogelijkheden in de omschakeling meer bij het beeld van dit seizoen. Over de uitslag zegt dit waarschijnlijke wedstrijdbeeld weinig, want als dit seizoen iets heeft aangetoond, dan is het dat PSV juist op die manier resultaten kan halen.

Data via Opta Sports