Hoe versla je de ultieme kameleon? Op die vraag zal Ajax woensdagavond een passend antwoord moeten formuleren om de eerste Europese hoofdprijs in 22 jaar te veroveren. Een tactische analyse van de spaarzame pijnpunten in de uitmuntende organisatie van Manchester United.
Beangstigend
Het is aanlokkelijk om dit jaar van Manchester United te beschrijven als het jaar waarin José Mourinho zijn magie verloor. Het jaar waarin de Portugese praatjesmaker bijna tweehonderd miljoen euro investeerde in zijn selectie, maar lager eindigde dan zijn voorganger Louis van Gaal. Het jaar waarin Mourinho zo’n gebrek aan offensieve ideeën etaleerde, dat zijn miljoenenensemble minder scoorde dan Bournemouth. Het jaar waarin United beschikte over grote namen, maar op het veld nooit een team te zien was.
Dat is het verhaal waarin het logische laatste hoofdstuk al geschreven is. Stockholm als het moderne Waterloo. Ajax in de rol van underdog die de onverslaanbaar geachte veldheer ten val brengt. Zodat de hele wereld ziet: voetbalkeizer Mourinho heeft geen kleren aan.
Het verhaal dat veel minder vaak verteld wordt, is dat van een elftal dat in vier maanden tijd compleet veranderd is van voetbalidentiteit. Een elftal dat sinds deze aanpassingsperiode onverslaanbaar is gebleken in duels waarin het op volle kracht speelde. Een elftal dat tussen 23 oktober en 7 mei slechts in twee wedstrijden meer dan één tegendoelpunt geïncasseerd heeft. Een elftal dat gedurende deze opmars de twee beste teams in Engeland pootje gelicht heeft. Een elftal dat twee prijzen gepakt heeft en zicht heeft op een derde trofee.
Misschien is het werkelijke verhaal van het seizoen van Manchester United het verhaal van een team waarvan een gebrek aan rendement het enig overgebleven manco is. Slechts een derde van de grote mogelijkheden van United in de Premier League levert een doelpunt op. Alleen de cijfers van Southampton en Stoke City zijn nog treuriger. Een probleem dat misschien wel voor een groot deel te verklaren is door het overvolle schema. De confrontatie met Ajax is voor United het 64ste duel van het seizoen. Allemaal afgewerkt onder maximale weerstand en intensiteit, omdat de Premier League de meest genivelleerde topcompetitie van Europa is. Een gebrek aan scherpte en frisheid is dan nauwelijks te voorkomen. Of zoals Mourinho het zelf formuleert. ‘We worden gestraft omdat we zo goed presteren.’
Het verhaal van United is ook het verhaal van een team dat zo weinig tijd heeft gehad om te trainen, dat Mourinho sinds januari is overgestapt op een pure overlevingsstrategie. De principes waar Mourinho in de eerste zes maanden regelmatig over spreekt, worden naar de achtergrond geschoven. Om iedere drie dagen te presteren, blijft slechts één optie over: voortdurend aanpassen. Met gerichte wijzingen worden de grootste wapens van de tegenstander geneutraliseerd en resultaten behaald. Ingegeven door de beperkte belastbaarheid van de ploeg op het trainingsveld wordt noeste arbeid in het videohok de basis van succes. ‘Ik heb nog nooit zo hard gewerkt als dit jaar’, vertelt Mourinho tijdens een van zijn talloze persconferenties.
Voor Ajax is deze versie van het verhaal van het jaar van Mourinho bijzonder beangstigend. De 54-jarige manager heeft na het 1-1 gelijkspel tegen Swansea City op 30 april zijn vizier gericht op de Europa League-finale. ‘Ik hoop dat Crystal Palace voor de laatste speeldag veilig is, anders wordt het lastig voor onze Onder-23 om in dat duel een resultaat te behalen’, loopt Mourinho vooruit op de opstelling voor een duel dat drie weken later plaatsvindt. De ploeg die onverslaanbaar is gebleken door in zeer beperkte tijd doeltreffende aanpassingen te doen, creëert voor het eerst in maanden de ruimte om zich tactisch, fysiek en mentaal optimaal te prepareren voor een sleutelwedstrijd.
Als het Mourinho lukt om in twee dagen een strijdplan uit te stippelen waarmee Chelsea ontmanteld wordt, zal hij er dan niet in slagen om in een veelvoud van die tijd de zwakheden bij Ajax bloot te leggen?
Hoe dan ook zal Ajax tot de tanden toe bewapend moeten zijn om gaten te vinden in de listige organisatie van Manchester United. Een analyse van de formatie van Mourinho leert waar woensdag de kansen liggen voor Peter Bosz en consorten.
Schemergebied
Weinig trainers hebben dit seizoen zoveel lof gekregen als Antonio Conte. De Chelsea-manager is de poppenspeler van een elftal dat uitblinkt in defensieve patronen. Resultaat van Italiaans vakmanschap. De indrukwekkende cijfers van de kampioensploeg: slechts 22 tegendoelpunten uit open spel in het hele Premier League-seizoen.
Voor Manchester United is dit cijfer zeventien. Dat is inclusief de laatste drie duels, waarin een veredeld B-team is opgesteld door José Mourinho. In veertien Europa League-wedstrijden heeft United de tegengoals uit open spel beperkt tot zes. Ajax noteert het dubbele aantal.
Cijfers die bevestigen dat Mourinho nog altijd begrijpt hoe hij een defensie moet organiseren. Extra knap is dat de Portugees dit voor elkaar heeft gekregen door een radicale verandering van de patronen van zijn voorganger Louis van Gaal. Waar United onder Van Gaal verdedigt vanuit een hoog blok met een mandekkingsstructuur, kiest Mourinho voor een middelhoog of laag blok waarbij de positie van de bal primair de structuur bepaalt.
Mandekking of zonedekking?
Traditioneel gezien bestaan er twee opties om een voetbalelftal defensief te organiseren: mandekking en zonedekking. Bij mandekking volgt iedere speler zijn directe tegenstander. Bij zonedekking is iedere speler verantwoordelijk voor het verdedigen van een bepaalde zone.Deze klassieke indeling is verdwenen door moderne coaches die de structuur van het voetbalspel onder de loep hebben genomen. Dit levert de conclusie op dat verdedigen bestaat uit drie in plaats van twee oriëntatiepunten. Behalve de positie van de tegenstander (mandekking) en de positie op het veld ten opzichte van de eigen medespelers (zonedekking) is ook de positie van de bal een duidelijk oriëntatiepunt.
In het Manchester United van Louis van Gaal was de positie van de tegenstander het eerste oriëntatiepunt, gevolgd door de positie van de bal en de positie van de eigen medespelers. Dit team zette druk op de bal door een buitenspeler vanuit zijn back door te laten jagen naar het centrum.
In het Manchester United van José Mourinho is de positie van de bal het eerste oriëntatiepunt, gevolgd door de positie van de tegenstander en de positie van de eigen medespelers. Dit team zet druk op de bal wanneer deze gespeeld wordt in de richting van bepaalde zones aan de zijkant van het veld.
In de voorbereiding legt Mourinho in een aantal interviews uit hoe fundamenteel de wijzigingen zijn die hij doorvoert in de speelstijl. ‘Ik zeg niet dat het fout is, maar het is niet mijn stijl om een centrale verdediger mandekking te laten uitvoeren op een spits die twintig meter bij hem wegloopt. Wij willen het team compact maken en tegenstanders dekken binnen afgebakende posities. Dat is een compleet andere manier van denken. Dat kost tijd.’
Inmiddels is dit principe volledig geïntegreerd in de manier van verdedigen. Dat gebeurt vrijwel altijd vanuit een 4-2-3-1 of 4-3-3 als uitgangsformatie. Vanuit dat blok worden tegenstanders rond de middellijn opgewacht. Daarbij hebben alle spelers een zone toegewezen gekregen. Zodra daar een tegenstander in opduikt, zitten ze die zo kort mogelijk op de huid. Zodra deze tegenstander gaat zwerven richting de zone van een teamgenoot, wordt hij doorgegeven. Zo staat in de belangrijkste zones van het veld niemand vrij en behoudt United tegelijkertijd een stabiele structuur.
Als de bal in de buurt van het strafschopgebied van United dreigt te komen, gaat de ploeg nog meer vanuit de zone spelen. De backs komen dan ver naar binnen om samen met de twee centrale verdedigers het centrum af te schermen. De breedte van het veld wordt in deze situaties afgedekt door de vleugelaanvallers, waardoor United geregeld verdedigt vanuit een 6-3-1-structuur.
Pressing uitoefenen doet United op twee manieren.
De eerste variant is in bijna alle wedstrijden van United zichtbaar. In een vooraf bepaalde zone aan de zijkant van het veld wordt dan ineens met drie of vier spelers druk gezet. De rest van het elftal schuift mee en maakt de ruimtes klein. Met dergelijke spaarzame momenten van druk voorkomt Mourinho dat zijn elftal volledig passief wordt en slechts afwacht wat de tegenstander doet met de bal. Wanneer de pressingzone op de helft van de tegenstander ligt, schuift de back van United aan de kant van de bal ver door naar voren. Samen met een buitenspeler en een aanvallende middenvelder probeert hij dan de bal te veroveren. Lukt dit niet, dan neemt een verdedigende middenvelder de positie van de vleugelverdediger in tot deze weer terug is op zijn eigen helft.
De tweede variant wordt door Mourinho vooral ingezet bij een achterstand. Daarin verandert praktisch niets aan de indeling in zones, maar wordt simpelweg het blok twintig of dertig meter verder naar voren geplaatst. Veel teams hebben moeite met deze pressingvariant, omdat United daarmee de dynamiek en de intensiteit van de wedstrijd verandert. Ineens is het niet meer de uitdaging om een inzakkende tegenstander kapot te spelen, maar om onder agressieve druk vandaan te spelen. Vanwege dit verrassingseffect heeft United dit ook een aantal keer gedaan in openingsfases van wedstrijden. Gezien de onervarenheid van Ajax op dit podium is het niet ondenkbaar dat Mourinho de openingspressing woensdag gaat toepassen. Al is het maar om Ajax niet de gelegenheid te geven rustig in de wedstrijd te groeien.
Afhankelijk van de tegenstander doet Mourinho steevast concessies aan de defensieve organisatie. Hieronder staan een aantal varianten uitgewerkt die dit seizoen de revue gepasseerd hebben. Opvallend zijn de opties waarbij een verdedigende middenvelder een zwervende buitenspeler van de tegenstander dekt (toegepast tegen Chelsea en Spurs), de optie waar een van de buitenspelers de uitzakkende verdedigende middenvelder van de tegenstander dekt (toegepast tegen Spurs) en de optie waarin de spits de verdedigende middenvelder oppakt (toegepast tegen Man City).
Aan de lichaamstaal van de United-spelers valt te merken dat de Mourinho-manier van verdedigen een tweede natuur geworden is. Met armgebaren communiceren de mannen van Mourinho continu met elkaar over het bewaken van de onderlinge afstanden en het doorgeven van tegenstanders aan een ploeggenoot.
Positiewisselingen zijn de beste manier om de organisatie van United uit het lood te trekken. Iedere keer als een speler van Ajax beweegt in het schemergebied tussen twee zones, moet de defensie van United keuzes maken. Kan ik hem doorgeven? Of ontbreekt de structuur en is het slimmer hem nog even langer te volgen? Hoe vaker dergelijke situaties voorkomen, hoe groter de kans dat het een keer misgaat. Recentelijk is het Manchester City en Tottenham Hotspur behoorlijk goed gelukt om United zo te desorganiseren.
Mocht Ajax doorbreken via de zijkanten, dan is het raadzaam om met de eindpass de ruimte bij de tweede paal te zoeken. Zoals beschreven kantelt United bij een pass naar de vleugel vaak met het hele elftal richting de balkant. Hierdoor staat de back aan de andere kant van het veld vaak geïsoleerd. Wanneer het lukt om de bal daar te krijgen, is dat haast een garantie op een grote kans.
Vijfsecondenregel
José Mourinho heeft een glimlach waarschijnlijk niet kunnen onderdrukken toen hij de beelden van Ajax in de uitwedstrijden tegen Schalke 04 en Olympique Lyon bekeek. Het afstraffen van ploegen die met veel mensen voor de bal spelen en grote ruimtes laten in de rug, is nu eenmaal zijn grootste specialiteit als trainer. Dat doen teams van Mourinho door met snel omschakelende buitenspelers en de spits de ruimtes te benutten tussen de centrale verdedigers en de vleugel. De treffer van Josh Harrop tegen Crystal Palace is daar een perfect voorbeeld van.
Voor Ajax betekent dit dat de vijfsecondenregel van trainer Peter Bosz zijn ultieme test ondergaat. De gedachte achter de vijfsecondenregel is dat Ajax counters in de kiem smoort door direct agressief vooruit te verdedigen met alle spelers die rondom de bal gepositioneerd staan. Zeker in thuiswedstrijden slaagt deze opzet bijzonder goed.
Het lijkt erop dat je één of meerdere social media-scripts op VI.nl hebt uitgeschakeld. Daarom worden er geen social posts of liveblogs geladen. Wijzig hier je instellingen.
Moeilijker hebben de Amsterdammers het in wedstrijden waarin het tempo zo hoog ligt dat de tijd ontbreekt om het elftal goed te organiseren voor het moment van balverlies. Gebeurt dat tegen United, dan kan alleen maar gehoopt worden dat de aanvallers van Mourinho ook slecht afwerken als ze volledig uitgerust zijn.
Provocerende pressing
Behalve de vijfsecondenregel is hoge pressing een kenmerk van het voetbal van Ajax onder Bosz. Dat is tot nu toe een succesrecept gebleken in Europa, maar het lijkt de overweging waard om tegen United lichte concessies te doen aan dat concept.
Door het chronische gebrek aan trainingstijd en de beperkingen in de selectie is de gestructureerde opbouw het zwakste onderdeel van de United-speelwijze dit seizoen. Van de beschikbare centrale verdedigers is alleen Daley Blind comfortabel wanneer hij het spel van achteruit moet vormgeven. Phil Jones en Chris Smalling hebben veel moeite met dit onderdeel, ook omdat Mourinho in de voortzetting andere dingen vraagt dan Van Gaal. Het is een gemiste kans als Jones en Smalling niet in deze situaties terechtkomen doordat Ajax direct een lange bal afdwingt.
In het voetballen vanuit de tweede bal is United namelijk een stuk bedrevener dan in de verzorgde opbouw. Dat heeft alles te maken met de aanwezigheid van Marouane Fellaini. Met zijn fysieke kracht is de boomlange Belg tegen praktisch iedere middenvelder in het voordeel bij een hoge bal. Tegen Ajax zal dat niet anders zijn. Van Lasse Schöne, Davy Klaassen en Hakim Ziyech kan niet verwacht worden dat ze Fellaini kloppen in de lucht. Dat betekent dat het controleren van de afvallende bal noodzakelijk gaat blijken om het gevaar van Fellaini in te dammen. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. United heeft namelijk een uitstekende structuur om de tweede bal te bespelen. Stapt een centrale verdediger uit om het duel met Fellaini aan te gaan, dan loert Marcus Rashford op een loopactie in het gat dat daardoor ontstaat in het centrum. Daarnaast staan altijd drie United-spelers in positie om een afvallende bal op te vangen.
De vraag is of Ajax de lange ballen richting Fellaini kan controleren als druk gezet wordt op de gebruikelijke wijze. Dat doet Ajax al maanden via buitenspelers Amin Younes en Bertrand Traoré die doordekken naar het centrum. De backs in hun rug anticiperen daarop door wanneer nodig agressief door te stappen op de vleugelverdediger van de tegenstander die vrijkomt. Als United in deze situaties lang speelt richting Fellaini, dan kan dat veel problemen opleveren.
Verstandiger lijkt het om gebruik te maken van de tactiek die Van Gaal ‘provocerende pressing’ noemt. Doelman Sergio Romero de gelegenheid geven om kort op te bouwen, de passinglijn naar Blind afschermen met Kasper Dolberg en daarna alsnog fanatiek druk uitoefenen op de bal.
In dergelijke situaties komt vaak een van de verdedigende middenvelders van United zijn centrale verdedigers helpen door tussen hen uit te zakken. Dat zet een aantal mechanismes in gang die voor United het doel hebben om een overtalsituatie te creëren in de as van het veld. Dat doen Mourinho en consorten steevast door op een van de vleugels een verkapte middenvelder neer te zetten. Deze speler probeert in de opbouwfase door te zwerven vrij te komen tussen de linies, waarna een aanval opgezet kan worden. Voor deze rol komen Wayne Rooney, Juan Mata en Henrikh Mkhitaryan in aanmerking. Aan de andere zijde staat altijd een speler met snelheid en een individuele actie. Tijdens dit seizoen hebben Jesse Lingard, Marcus Rashford, Anthony Martial en Ashley Young deze taak op zich genomen.
United heeft al het hele seizoen problemen om vanuit deze beschreven opbouw tot kansen en doelpunten te komen. Wanneer The Mancunians niet op de counter kunnen spelen, zijn ze overgeleverd aan momenten van genialiteit van Paul Pogba, Zlatan Ibrahimovic en in mindere mate Mkhitaryan. Zelfs tegen ploegen die kwalitatief inferieur zijn aan Ajax is dat vaak niet voldoende gebleken om wedstrijden te winnen. Dat zal de Amsterdammers vertrouwen moeten geven.
Dribbelkoningen
Manchester United is dit seizoen de beste ploeg van Europa als het gaat om de verdedigende omschakeling. In zowel de Premier League als de Europa League heeft geen enkel team uit een counter gescoord tegen United.
De sleutel tot dit verdedigende succes ligt in glasheldere afspraken. In tegenstelling tot Bosz is het primaire doel van Mourinho niet om in de omschakeling de bal zo snel mogelijk terug te winnen. ‘Het belangrijkste doel is om zo snel mogelijk de defensie te organiseren, om te voorkomen dat de tegenstander kansen kan creëren en doelpunten kan maken’, schrijft de Portugese succescoach daarover in een presentatie uit zijn Porto-tijd. Dat uitgangspunt is bij United hetzelfde. Bij balverlies zet vaak de speler die het dichtst bij de bal staat zo druk dat hij een snelle dieptepass eruit haalt, zonder het risico te nemen om uitgespeeld te worden. Op die manier geeft hij de rest van het elftal de tijd om terug te keren in de vaste structuur.
De enige manier voor Ajax om desondanks dreigend te worden via de omschakeling is zo snel mogelijk zoeken naar de dribbelkoningen aan de zijkanten. De backs van United staan in balbezit vaak ver naar voren, wat de mogelijkheid biedt om in de ruimtes in hun rug gevaar te stichten. Als het Ajax op die manier lukt om een vleugelaanvaller in een één-tegen-één te krijgen tegen de statische centrumverdedigers van United, dan kan het eerste counterdoelpunt van het seizoen tegen Mourinho en consorten zomaar een feit worden.
Korte corner
Voor een ploeg met veel lengte en kopkracht is Manchester United opvallend zwak bij standaardsituaties. In de Premier League heeft de Ajax-opponent dit seizoen slechts zeven keer gescoord via inworpen, corners en vrije trappen. Alleen de hopeloze degradant Sunderland noteert nog slechtere cijfers. Voor Ajax-fans is er dus weinig aanleiding om in paniek te raken als United toevallig een hoekschop verovert. Ingenieuze varianten past United nauwelijks toe. In de meeste gevallen wordt simpelweg gekozen voor een uitdraaiende bal richting een van de lange spelers in het zesmetergebied.
Ajax heeft daarnaast voldoende aanleiding om te hopen op een doelpunt uit een standaardsituatie. De laatste weken is de defensie van United niet waterdicht gebleken bij hoekschoppen. Celta de Vigo en Tottenham Hotspur scoorden via praktisch dezelfde korte corner. De nemer speelt de bal laag langs de lijn richting een medespeler die op twintig meter van de achterlijn staat en daardoor geen United-tegenstander naar zich toetrekt. Hij brengt de bal hoog in richting het strafschopgebied, waar geprofiteerd kan worden van een moment van desorganisatie.
Conclusie
Dit Manchester United is geen wonderploeg die in staat is om Ajax met wervelend voetbal van de mat te spelen, maar dat betekent niet dat een overwinning voor het oprapen ligt. Gaten vinden in de oerdegelijke organisatie van de formatie van José Mourinho is zelfs voor een ploeg dat het positiespel zo goed beheerst als Ajax een enorme uitdaging.
Mourinho zal van de finale een duel willen maken tussen een team dat niet wil en een team dat niet kan. Een scenario waarin niet de beste ploeg als winnaar van het veld stapt, maar de ploeg die de minste fouten maakt.
Als Ajax aan die patstelling kan ontsnappen door de zwakheden van United bloot te leggen, dan ligt de weg naar victorie in Stockholm open.
Data via Opta Sports