Op de vraag wat de belangrijkste les is geweest in zijn zeventienjarige trainersloopbaan heeft Ronald Koeman een simpel antwoord: ‘De spelers maken de manier van spelen, niet andersom.’ Een inzicht dat de 54-jarige Everton-manager dit seizoen met succes toepast in de Premier League. The Toffees zijn de best of the rest achter de zes topclubs.
Op Evertons trainingscomplex Finch Farm geeft Koeman een inkijkje in de methode waarmee hij voor het derde jaar op rij sterk presteert in de Premier League. Een gesprek over de Hollandse School, tactische flexibiliteit en de snel veranderende voetbalwereld.
Aanpassen
Naïef. Dat is het woord dat Koeman gebruikt als hij praat over de klassieke manier van denken over voetbal in Nederland. ‘Ik heb altijd in heel aanvallende teams gespeeld. We hadden liever de bal dan niet. Dat heeft invloed gehad op hoe ik als trainer denk. Ik wil het liefst dat mijn ploegen domineren. Maar ik ben geen trainer die zegt: 4-3-3 is mijn systeem. Dat kan alleen als je Lionel Messi hebt.’
Aanpassen is voor Koeman geen vies woord. Sterker, misschien is dat juist het belangrijkste onderdeel van zijn vak. ‘Tactisch kan je als trainer heel veel doen. Juist als jouw ploeg minder kwaliteit heeft dan de tegenstander. Dan red je het niet met alleen de Hollandse School. Dus denk ik na over manieren waarop we het die op papier betere tegenstander moeilijker kunnen maken door een tactische omzetting.’
Voor de oorsprong van zijn pragmatische houding wijst Koeman naar het EK 1988. ‘Dat toernooi wordt vaak aangehaald als succes van de Hollandse School. Daar kijk ik anders naar. Wij speelden toen zonder klassieke buitenspelers, vanuit een 4-4-2-formatie. Dat was een realistische manier van voetballen die paste bij de spelers die we toen hadden. Als coach heb ik dat moeten leren: de spelers maken de manier van spelen, niet andersom.’
‘Daarnaast heb ik natuurlijk in het buitenland gespeeld en gecoacht’, geeft Koeman een blik in zijn voetbalziel. ‘Daar krijg je andere inzichten en tref je een ander soort coaches. Dat zie ik ook terug als ik nu naar het FC Utrecht van Erik ten Hag kijk. Utrecht speelt en traint duidelijk anders dan de meeste teams in de Eredivisie. Die ommekeer zie ik langzamerhand bij meer coaches in Nederland.’
Schaduw
Koeman is als trainer een pure pragmaticus . Afhankelijk van de situatie kiest hij iedere week een strijdwijze waarmee hij denkt de kans op succes te maximaliseren. ‘Ik ben als trainer in staat om een team goed neer te zetten. Zo heb ik mijn hele loopbaan resultaat geboekt. Juist ook als mijn teams kwalitatief minder waren. Als Jon Dahl Tomasson niet diep in de extra tijd een doelpunt had gemaakt, dan stond ik met Ajax in de halve finale van de Champions League. Met Benfica kwam ik later tot de kwartfinale. Zoals ik denk dat we met Southampton en Everton de laatste drie jaar eveneens het maximale uit onze mogelijkheden gehaald hebben.’
Behalve aanpassen is balans daarbij een toverwoord. ‘Onze basisformatie bij Everton is 4-3-3’, legt Koeman uit. ‘Daarbij houd ik er rekening mee dat het voetbal veranderd is. In de Europese top zie je geen teams meer die voetballen met klassieke buitenspelers, die het krijt aan hun schoenen hebben. Dat doen wij ook niet. Met Ross Barkley en Kevin Mirallas kies ik aan de zijkanten bewust voor voetballers die de vrijheid hebben om naar het centrum te komen. Met Seamus Coleman en Leighton Baines hebben we aanvallende backs die perfect in de ruimtes kunnen duiken die daardoor ontstaan aan de zijkant. Dat heeft gevolgen gehad voor Barkley. Wanneer hij op het middenveld stond, vond ik ons te kwetsbaar. De balans is beter als we Barkley op die plek aan de rechterkant zetten.’
Pep Guardiola
Bij Barcelona vormde Ronald Koeman jarenlang een duo in het centrum van de defensie met Pep Guardiola. Dit seizoen heeft Guardiola net als Koeman een team in de Premier League onder zijn hoede. Koeman volgt het project van Guardiola bij Manchester City nauwgezet. ‘Ik vind het heel interessant om te zien hoe hij het aanpakt in Engeland. Pep heeft natuurlijk een bepaalde filosofie. Daarmee heeft hij bij Barcelona en Bayern München veel prijzen gewonnen. Nu lukt hem dat niet in zijn eerste jaar.’Koeman: ‘Dat heeft vooral te maken met de kracht van andere teams. In Spanje en Duitsland lukte het zijn ploegen vaak wedstrijden snel te beslissen. Hier lukt dat vaak niet. Wanneer je met één doelpunt verschil een slotfase ingaat, dan krijg je het in de Premier League lastig. Bijna ieder elftal beschikt namelijk over veel fysieke kracht en ook standaardsituaties zijn een belangrijk wapen.’
Uitgerekend Koeman deelt Guardiola de hardste tik uit door Everton naar een 4-0 zege op Manchester City te leiden. ‘We hebben City aangepakt op hun mindere punten. We weten dat Guardiola zijn teams altijd wil laten opbouwen en met de verdedigers het liefst oprukt tot de middellijn. Daar hebben we van geprofiteerd door met ons blok risicovolle passes uit te lokken richting het middenveld, om daarna direct diepte te zoeken in de omschakeling. Daarbij moet het ook altijd een beetje meezitten. In dit duel vlogen bijvoorbeeld bijna al onze schoten erin.’
Deze speelwijze is niet in beton gegoten. Afhankelijk van de tegenstander doet Koeman vaak gerichte aanpassingen in zijn systeem. Behalve 4-3-3 zijn onder andere 5-3-2, 3-4-2-1 en 4-4-2 gebruikt als uitgangsformatie, met verschillende tactische accenten om bepaalde gevaren in te dammen. Met wisselend succes. De keuze voor 5-3-2 tijdens de met 4-0 gewonnen wedstrijd tegen Manchester City is het summum. Daar tegenover staan wedstrijden zoals die tegen stadgenoot Liverpool (3-1 verlies), waarin het voetbal van Everton stuurloos oogt in een op maat gemaakt strijdplan.
Typerend voor de Koeman-methode zijn de twee confrontaties met kampioen Chelsea. Bij de eerste ontmoeting probeert Koeman de 3-4-3 van Antonio Conte te ontregelen door te kiezen voor 5-3-2. Dat pakt desastreus uit. The Toffees verliezen met 5-0. Koeman komt snel tot een probleemanalyse. ‘Eden Hazard was beslissend. Omdat Chelsea altijd genoeg spelers achter de bal heeft, hoeft hij verdedigend weinig te doen. Daardoor is Hazard levensgevaarlijk in de omschakeling, waar hij snel en handig profiteert als hij de ruimte krijgt.’
In de voorbereiding op het thuisduel met Chelsea is het afstoppen van Hazard het voornaamste vraagstuk voor Koeman. De oplossing kijkt hij af van collega José Mourinho. De Portugese manager van Manchester United neutraliseert Hazard door Ander Herrera te promoveren tot zijn menselijke schaduw. Als een stalker achtervolgt Herrera de sterspeler van Chelsea over het hele veld. Twee weken later doet Idrissa Gueye namens Everton exact hetzelfde. Koeman kan een brede glimlach niet onderdrukken als hij de vraag krijgt of dit idee gebaseerd is op het eerdere strijdplan van Mourinho. ‘Dat heb je goed gezien.’
Koeman vervolgt met een beschrijving van de gebruikelijke gang van zaken in aanloop naar een wedstrijd. ‘Van iedere tegenstander bekijk ik twee wedstrijden: één thuis en één uit. Op basis daarvan maak ik een plan om dat team te bestrijden. Dat wordt uitgewerkt in een tactische bespreking richting de spelers door Erwin (Koeman, die zijn broer assisteert bij Everton). Daarnaast hebben we twee analisten in dienst die wedstrijden bekijken en coderen. Zij maken ook losse clips voor individuele spelers om bepaalde opdrachten duidelijk te maken.’
‘In aanloop naar ons duel met Chelsea heb ik de wedstrijd tegen United teruggekeken. Toen viel me op dat het dankzij Herrera heel goed lukte om Hazard uit de wedstrijd te spelen. Daarom hebben wij Gana dezelfde rol gegeven. Aan onze analisten heb ik gevraagd hem wat clipjes van Herrera te sturen als voorbeeld. Daarnaast hebben we dit getraind in ons afsluitende partijspel, waarin een van de ploegen altijd de komende tegenstander imiteert ’, aldus Koeman.
Een tweede variatie tegen Chelsea zit hem in de rol van linksbuiten Dominic Calvert-Lewin. Hij opereert bij langdurig balbezit van Chelsea praktisch als extra linksback. Dit geeft Leighton Baines de mogelijkheid om wanneer door te dekken op Pedro, die net als Hazard graag tussen de linies beweegt.
Dit plan werkt behoorlijk goed. Hazard ontsnapt zelden aan de aandacht van Gueye, waardoor Chelsea veel minder gevaarlijk is dan in het duel op Stamford Bridge. Een paar simpele tactische omzettingen maken een wereld van verschil. Dat gegeven levert Koeman en consorten niets op, omdat een moment van genialiteit van Pedro de wedstrijd in het voordeel van Chelsea beslist.
Ambassadeurs
Koeman haalt dit voorbeeld aan op een zonnige donderdagmiddag, daags voor de laatste thuiswedstrijd van het seizoen. Achter hem staat een tactiekbord met de verwachte formatie van de komende tegenstander: Watford.
‘We gaan uit van een 5-2-3, want zo heeft Watford in de laatste twee duels gespeeld’, geeft Koeman verdere toelichting. ‘Alleen kan het ook zo 4-4-2 of 5-3-2 worden. Dat maakt coachen in Engeland ingewikkeld. Bijna alle teams beheersen net als wij verschillende formaties. In Nederland heb je het veel makkelijker. Daar wordt bijna overal 4-3-3 gespeeld. Bovendien weet je alles, vanwege je contacten en het feit dat veel trainingen openbaar zijn. Hier op ons trainingscomplex komt helemaal niemand. Zo is het bij de meeste clubs in Engeland. Als de manager van de tegenstander dan niets vertelt over een blessuregeval, kun je soms verrast worden.’
Voor het duel met Watford betekent dit de spelers van Everton door Koeman voorbereid worden op twee scenario’s. ‘We hebben een variant voor wanneer Watford zoals verwacht 5-2-3 speelt en een variant voor als het 4-4-2 wordt. Om dit naar het veld te vertalen, heb ik ervaren spelers nodig als verlengstukken. Bij Everton zijn dat meestal Gareth Barry en Morgan Schneiderlin. Dat zijn mijn ambassadeurs in het team.’
Een anekdote van Thomas Tuchel op het KNVB-congres van vorige week toont aan dat dit geen overbodige luxe is. De Borussia Dortmund-trainer legt uit hoe hij vorig jaar op een kolkend Anfield tegen Liverpool zijn systeem probeerde te wijzigen. ‘De ene helft van het team speelde 5-3-2, maar de andere helft dacht dat we nog 4-1-4-1 speelden omdat ze me niet konden verstaan.’ Dergelijke communicatieproblemen vallen weg wanneer intelligente spelers als Barry en Schneiderlin aan hun teamgenoten duidelijk maken wat de bedoeling is.
Wanneer Watford op Goodison Park verrassend aantreedt in 5-3-2 in plaats van 5-2-3, is het Schneiderlin die begrijpt wat dit betekent voor de opbouw. Als Watford probeert om met beide spitsen te storen, zakt de Fransman (die een van de controlerende middenvelders is in de 4-2-3-1 van Koeman) uit tussen zijn centrale verdedigers om een drie-tegen-twee-situatie te creëren. Daarmee brengt Schneiderlin een andere les van Koeman in de praktijk. ‘Vaak wordt aanpassen gezien als iets defensief. Dat is lang niet altijd zo. Als ik tegen twee spitsen speel, dan begin ik bijvoorbeeld graag met drie centrale verdedigers. Niet vanuit verdedigend oogpunt, maar omdat ik dan een vrije man heb in de opbouw.’
Vanuit tactisch oogpunt wordt het duel interessant als Christian Kabasele in de 37ste minuut geblesseerd uitvalt. Manager Walter Mazzari grijpt dat moment aan voor een minutenlang overleg met zijn aanvoerder Troy Deeney. Na de noodgedwongen wissel voor Kabasele schakelt Watford naar 4-4-2.
Eigen jeugd
Met Tom Davies (18), Dominic Calvert-Lewin (20), Mason Holgate (20), Jonjoe Kenny (20) en Matthew Pennington (22) heeft Ronald Koeman dit seizoen opvallend veel Engelse talenten minuten gegeven in het eerste elftal. ‘Voor een gedeelte is dat puur uit noodzaak gebeurd. Na een interlandperiode kwamen ineens drie of vier van onze 22 selectiespelers geblesseerd terug. Dan kom je al snel uit bij de eigen jeugd. Ik ben ook een trainer die graag kansen geeft aan talenten, want dat is onze toekomst’, aldus Koeman.Bij Southampton heeft Koeman het verwijt gekregen dat hij te weinig talent heeft laten doorstromen. ‘Maar welke jeugdspeler heeft daar nu een basisplek? Alleen Jack Stephens, maar dat is omdat Virgil van Dijk geblesseerd is en José Fonte verkocht. Door voetballers als Gareth Bale, Alex Oxlade-Chamberlain en Theo Walcott is het beeld ontstaan dat Southampton een geweldige jeugdopleiding heeft. Alleen weten veel mensen niet dat de Onder-23 van Southampton gedegradeerd is, terwijl Everton Onder-23 in dezelfde competitie kampioen is geworden. Dat is een indicatie van de kwaliteit die hier aanwezig is. Daar houden we rekening mee bij het samenstellen van de selectie voor volgend seizoen.’
De tegenzet van Koeman volgt in de rust. Door rechtsbuiten Enner Valencia te brengen voor rechtsback Mason Holgate slaat hij drie vliegen in één klap. Allereerst voegt Valencia snelheid en diepgang zonder bal toe aan het spel van Everton, dat daardoor minder voorspelbaar wordt. Ten tweede verhuist Ross Barkley naar de as van het veld, waar behoefte was aan creativiteit. Ten derde brengt middenvelder Tom Davies als rechtsback extra opbouwende capaciteiten. Zijn onervarenheid als verdediger is geen probleem, omdat Watford met Abdoulaye Doucouré een balafpakker linksmid heeft staan.
De winnende treffer in de 55ste minuut komt praktisch uit het boekje. Watford stoort met twee man als doelman Joel Robles kort wil opbouwen. De Spanjaard houdt even in, zodat Schneiderlin zich kan melden als derde optie in het midden. Zodra Etienne Capoue aanzet om door te dekken op Schneiderlin, speelt Robles lang richting targetman Romelu Lukaku. ‘Wij willen niet koste wat het kost opbouwen’, heeft Koeman vertelt over dergelijke situaties. ‘Dat heeft ook te maken met de spelers die wij hebben. Onze centrale verdedigers voelen zich niet comfortabel als ze op hun eigen achterlijn moeten opbouwen.’ Dat blijkt dit keer een succesvolle tactiek. Via Lukaku komt de bal namelijk bij Phil Jagielka, die direct met een splijtende pass Barkley tussen de linies vrijspeelt. Een geplaatst schot later staat de eindstand op het scorebord: 1-0.
Om die zege over de streep te trekken heeft Koeman een tweede variant nodig. In de slotfase schakelt Watford achtereenvolgens terug naar 5-3-2 en 5-2-3, wat voor de Nederlandse coach aanleiding blijkt voor een tegenzet. Tien minuten voor tijd komt routinier Barry binnen de lijnen en met handgebaren maakt hij zijn teamgenoten duidelijk dat vanaf dat moment verdedigd wordt in een 5-4-1. Een optie die is besproken en getraind, waardoor Koeman zijn elftal binnen een paar seconden totaal anders kan laten spelen.
De wedstrijd tegen Watford is typerend voor het snel veranderende voetbal in de top van Europa. Aanpassen is de norm geworden om te overleven. Voor Koeman blijkt dat ook bij Everton de weg naar succes. Bijzonder vindt hij die houding zelf niet. Eerder een gegeven. ‘Het trainerschap is de laatste jaren écht een vak geworden. Dus moet je het ook zo benaderen.’