Ajax mikt met aankopen, eigen talent en alibi-jeugdspelers op de titel

Onder de Portugese zonnestralen van Albufeira leunde Edwin van der Sar half januari tegen de muur van het stadion. Op een ontspannen manier stond hij de media te woord. Het ging onder meer over de nieuwe koers, het vertrek van cultuurbewaker Dennis Bergkamp en de afrekening van de clubleiding met de filosofie van Johan Cruijff. De algemeen directeur erkende dat veel personen uit de tijd van De Revolutie inmiddels bij Ajax zijn verdwenen, maar wilde wel duidelijk maken dat de visie van Nummer 14 niet zomaar overboord is gegooid. Integendeel.

‘De lijn-Cruijff is niet doorbroken, dat is niet zo’, aldus Van der Sar. ‘Johan gaf in 2010 de eerste signalen af dat de jeugdopleiding niet goed zou werken. De plannen die ruim zeven jaar geleden zijn ingezet, lagen dan ook vooral op het gebied van de jeugd. Ajax moest weer Ajax worden. Zorgen dat er meer aandacht voor de jeugdopleiding zou zijn, met aspecten als meer ontwikkeling, meer uren maken, meer trainen, fysieke training, maar ook tactische training, oud-spelers actief betrekken bij de opleiding, noem maar op. Ik denk dat die punten inmiddels allemaal zijn ingevuld en dat je daar ook de resultaten van ziet.’

Van der Sar wijst naar de ontwikkeling van Donny van de Beek, Justin Kluivert en Matthijs de Ligt. Voetballers die de hervormde Ajax-opleiding doorliepen en op jonge leeftijd al indruk maken als basiskrachten in de hoofdmacht. ‘De jeugdopleiding is nog altijd de levensader van de club. En daar komen dan de aankopen bij, die via Marc Overmars binnenkomen. Ik denk dus zeker niet dat de hervormingen die destijds zijn ingezet helemaal weg zijn. Dat vind ik onzin. Er is destijds een naam aangehangen, er is een plaatje van gemaakt, en het klopt dat er in de tussentijd mensen vertrokken zijn. Sommigen vrijwillig, anderen niet.’

Toch blijft volgens Van der Sar het plan boven water staan, los van wie in de jeugdopleiding aan de knoppen zit. ‘Ik denk dat een aantal zaken goed waren en zijn, dat bepaalde zaken zijn verbeterd, en wellicht hier en daar wat aangepast na het vertrek van Wim Jonk. En dat zal mogelijk ook na het vertrek van Dennis Bergkamp gebeuren. Maar het werk dat Saïd Ouaali en zijn mannen in de jeugdopleiding doen, daar zijn wij tevreden over.’

Tijdens het onderhoud spreekt Van der Sar onder meer van een nieuwe koers, en dat dit de hoofdoorzaak is voor de breuk met Bergkamp. Toch heeft de koerswijziging volgens hem niet zozeer met veranderingen in de jeugdopleiding te maken. ‘We hebben afgelopen jaren voor veel geld verkocht, je verliest kwaliteit, en hebben ook ingekocht. Als het echt kwaliteit is die je in kan vullen, kijken we uiteraard naar de eigen jeugd. Maar als die er niet is, dan hebben we nu de mogelijkheden daar adequaat naar te handelen.’

Ommezwaai

Adequaat handelen op de transfermarkt. Het is weer eens iets anders. Jarenlang begaf Ajax zich rond de transferperiode in een vicieuze cirkel. De transfermaand begon steevast met de wens om de selectie van de nodige versterkingen te voorzien, gevolgd door een wekenlange zoektocht naar de buitenkansjes, dikwijls resulterend in de conclusie dat Ajax toch met de bestaande selectie verder zou gaan. Tot anderhalf jaar geleden.

Vastberaden om zich niet langer meer op de geijkte paden te begeven, trok de scouting van de Amsterdammers richting Zuid-Amerika. Op zoek naar een categorie spelers die voor een andere mentaliteit zou zorgen. Of, hoe Van der Sar het destijds verwoordde, versterkingen die naar Europa komen om te overleven. ‘We zijn tot de conclusie gekomen dat er wel wat gif bij mag’, sprak de algemeen directeur aan het einde van de zomerse transferperiode in 2016. ‘Spelers met een bepaald karakter, van wie we er niet veel hadden. Een bewuste keuze, waar Davinson Sánchez en Mateo Cassierra uit voort zijn gekomen. Twee Colombianen, met een andere mentaliteit dan een Nederlander of een Deen. Bij ons is alles netjes en goed geregeld, deze jongens hebben moeten vechten voor een kans. Dat brengt een ander soort karakter met zich mee. Luis Suárez is daar het ultieme voorbeeld van. Met de komst van de twee Colombianen denken we een goede keuze te hebben gemaakt.’

Met Cassierra en Sánchez opende Ajax een brug naar Zuid-Amerika. Inmiddels hebben de Brazilianen David Neres en Danilo, de Colombiaan Luis Manuel Orejuela en de Argentijn Nicolás Tagliafico eveneens vanuit dat continent de oversteek naar Amsterdam gemaakt. En daarmee is het einde nog niet in zicht, aangezien diverse scouts van de club nog altijd de competities in Zuid-Amerika afstruinen naar potentiële versterkingen.

Het afzetgebied is een belangrijke wijziging in het beleid, en staat in nauw verband met het uitgavepatroon. De transferzomer in 2016 werd dan ook niet beheerst door twee Colombianen, maar door een Marokkaanse technicus uit Dronten. Ajax had Hakim Ziyech aanvankelijk niet nodig, Overmars verklaarde zelfs op het eigen clubkanaal dat er al genoeg middenvelders waren, maar een zwakke competitiestart en uitschakeling in de voorronde van de Champions League door het nietige FK Rostov zorgde voor een U-turn. Voor het eerst sinds lange tijd haalde de clubleiding de portemonnee tevoorschijn voor een bedrag van meer dan tien miljoen euro. Ziyech kwam voor elf miljoen over van FC Twente.

De turbulente transfer van Ziyech zorgde voor de grote ommekeer in het beleid van Ajax. De architect op het middenveld gaat niet alleen de Amsterdamse geschiedenisboeken in als een succesvolle aankoop, maar bovenal als symbool van de ommezwaai. Niet langer werd angstvallig vastgehouden aan de eigen opleiding, maar sinds de invloeden van de Fluwelen Revolutie richtte de club ook het vizier op miljoeneninvesteringen van buitenaf. Ziyech was de voorloper van nieuw transferbeleid. Ajax ging niet langer meer alleen geld ontvangen, maar voortaan ook uitgeven. Dat laten de cijfers ook zien. De transferuitgaven waren vorig seizoen bijna drie keer zo hoog (33,5 miljoen euro) dan een jaar eerder (11,3 miljoen euro).

Ajax hanteert een nieuwe standaard en dat resulteert in een andere aanpak. De club kijkt niet langer passief toe, maar jaagt en ageert, in de wetenschap dat financieel veel mogelijk is. Het is dan ook allerminst een roekeloos beleid, maar hangt nauw samen met de toestroom van nieuwe financiële middelen. Terwijl de uitgaven in de afgelopen jaren flink toenamen, gold dat namelijk zeker ook voor de inkomsten. De explosies op onder meer de Engelse transfermarkt sijpelen door naar de bankrekening van de Amsterdammers. Vorig seizoen kwam er ruim tachtig miljoen euro binnen aan transferopbrengsten, deze jaargang staat de teller alweer op 81 miljoen. Ter vergelijking: dit jaar komt er aan transferinkomsten nagenoeg al hetzelfde binnen als in de seizoenen 2012/13, 2013/14, 2014/15 en 2015/16 bij elkaar.

Kopen, verkopen en opleiden

Ingegeven door de volle bankrekening en geprikkeld door een inmiddels al bijna vierjarige prijsdroogte bijt Ajax van zich af. Dit seizoen is het kampioenschap de missie, voor de lange termijn is aanhaken bij de Europese subtop het doel met uitschieters naar boven. ‘Ik heb een zak geld nog nooit een doelpunt zien maken’, was een gevleugelde uitspraak van Johan Cruijff. Ajax handelt naar die gedachte en wil doorpakken. De gezonde situatie is mooi, maar alleen als Ajax op het veld maximaal presteert. Wij zijn Ajax, wij zijn de rijkste geldt al enige tijd, maar moet weer zo snel mogelijk in de schaduw staan van het Amsterdamse motto Wij zijn Ajax, wij zijn de beste.

Wat is de invloed van de nieuwe koers op de eigen jeugdopleiding? Volgens Van der Sar verandert er op dat vlak weinig. Als Ajax een versterking nodig heeft, kijkt het allereerst in de eigen keuken, voordat het vizier op een externe kwaliteitsimpuls wordt gericht. Een gedachtengang die Ajax altijd hardop zal verdedigen, maar die in de praktijk lang niet altijd opgaat. Bovendien is het aandachtsveld voor versterkingen inmiddels ook nadrukkelijk verlegt naar de hoogste jeugd. Dat laat de nationaliteitenmix in de A1 van de club dit seizoen ook wel zien. Haalde Ajax voorheen de jeugdspelers weg bij Nederlandse amateurclubs of profclubs, zoals Anwar El Ghazi (Sparta Rotterdam), Frenkie de Jong (Willem II), Ricardo Kishna (ADO Den Haag) en Riechedly Bazoer (PSV), inmiddels staat het vizier bij de oudste jeugd op het buitenland gericht.

Trainer John Heitinga moet bij de A1 alles in het Engels doen, en dan nog zal de helft hem niet helemaal begrijpen. Zijn selectie bestaat onder anderen uit twee Zuid-Afrikanen, een Roemeen, een Fin, een Pool, een Braziliaan, een Deen, een Hongaar en een Australiër, terwijl een Chileen en een Amerikaan over een dubbel paspoort beschikken. Spelers die aan het einde van hun jeugdjaren naar Amsterdam werden gehaald, met als hoop het laatste traject richting het eerste elftal succesvol te doorlopen. Het zijn de befaamde alibi-jeugdspelers, die allemaal hopen op de Kasper Dolberg-route. Ook de spits van Ajax kwam vanuit Denemarken voor zijn achttiende naar Amsterdam, om een jaar in de jeugd door te brengen, alvorens door te breken in de hoofdmacht.

Het transferbeleid in de jeugd heeft dan ook vooral veel weg van schieten met hagel. Veel jeugdspelers uit allerlei windstreken naar Ajax halen, waarbij één speler die uiteindelijk doorbreekt en met grote winst kan worden verkocht het beleid al financieel rechtvaardigt. Niet alleen Kasper Dolberg in het heden, maar ook Steven Pienaar, Christian Eriksen en Viktor Fischer uit het verleden zijn daar pakkende voorbeelden van. Het is niet anders dan de manier waarop grote Europese topclubs als Chelsea, Manchester City en Barcelona werken, en waar vanuit Nederland vaak kritiek op is. In ons land lijkt echter Ajax het alleenrecht te hebben op de alibi-jeugdspeler (zie kader).

Geen levensader zonder transferbeleid

Is Ajax opeens een koopclub geworden? De houding op de transfermarkt is aanzienlijk veranderd, maar het is te kort door de bocht om de Amsterdammers alleen dat etiket op te plakken. Ajax is in dat geval nog meer een verkoopclub geworden (zie kader), aangezien de inkomsten uit transfers aanzienlijk meer zijn toegenomen dan de uitgaven. Tegelijkertijd probeert de club wel aan te haken bij de handelswijze van allerlei buitenlandse topclubs, waar spelers al worden binnengehengeld als ze nog jeugdspeler zijn. Ajax schroomt niet daar relatief flinke geldbedragen voor uit te geven. Zo werd afgelopen jaar voor de A-junioren Victor Jensen (3,5 miljoen) en Dominik Kotarski (twee miljoen) al flink in de buidel getast, net zoals voor Nicolas Kühn, die vorige week voor twee miljoen overkwam van Red Bull Leipzig, maar zeker geen directe versterking is. Hij begint, net als bijvoorbeeld Dennis Johnsen (afgelopen zomer voor 2,4 miljoen overgenomen van SC Heerenveen), niet in de eerste selectie maar bij de beloften.

De tijd is definitief voorbij dat de jeugdteams uit louter talenten bestond uit de omgeving van Amsterdam, laat staan Nederland. ‘Goed is niet goed genoeg, elke dag moet het beter.’ Het motto van de nieuwe trainer Erik ten Hag geldt al langere tijd voor de aanpak van de eigen jeugd. En als een Nederlands talent daar niet aan kan voldoen, wordt er over de grens gekeken. Ajax koopt en verkoopt, maar houdt evenzeer oog voor spelers die wel als eigen producten kunnen worden beschouwd. De recente doorbraak van Matthijs de Ligt, Donny van de Beek en Justin Kluivert rechtvaardigt de gedachte dat Ajax de échte Amsterdamse talenten koestert. Met Joël Veltman staan er zodoende nog altijd vier eigen producten wekelijks in de basis.

Ajax wil meer en beter. De jeugd blijft, zoals Van der Sar schetst, de levensader van de club, maar kan niet langer meer alleen functioneren. Kopen, verkopen en opleiden. Het loopt kriskras door elkaar heen. Het grote verschil met het verleden is dat Ajax niet langer meer denkt en handelt in beperkingen, maar zich profileert als een handelshuis vol mogelijkheden. Voor eigen talent, alibi-jeugdspelers en aankopen. Een handelshuis met een ijzersterke boekhouding, en hunkerend naar euforie en glorie. Hoe mooi de financiële cijfers ook zijn en hoe prikkelend de nieuwe koers ook oogt, uiteindelijk zal succes de enige graadmeter zijn en de koerswijziging kunnen rechtvaardigen.

De opmars van de alibi-jeugdspeler

Clubs zetten talenten uit de eigen jeugdopleiding al snel weg als pronkstukken. Ook bij de traditionele topdrie in Nederland. Bij zowel Ajax (onder anderen Kluivert, Van de Beek en De Ligt), PSV (onder anderen Hendrix, Bergwijn en Brenet) als Feyenoord (onder anderen Vilhena, Boëtius en Van Beek) staan spelers in de basis die een volledig of een aanzienlijk deel van de eigen opleiding hebben doorlopen en als eigen product kunnen worden beschouwd.

Behalve het eigen jeugdproduct en de aankopen neemt ook de alibi-jeugdspeler een steeds belangrijkere rol in. Zo is de scouting in de hoogste juniorenteams een steeds bepalender aspect in de opleiding. Kenmerkend daarvoor is het huidige hoogste jeugdteam van Ajax, waarin tien nationaliteiten actief zijn. Op dat vlak onderscheiden de Amsterdammers zich van de andere clubs. PSV weet inmiddels dat een alibi-jeugdspeler heel productief kan werken. Zo doorliep Jürgen Locadia een deel van de jeugdopleidingen van FC Emmen en Willem II, voordat hij op zestienjarige leeftijd naar Eindhoven werd gehaald. Deze maand verkaste de aanvaller voor zeventien miljoen euro naar Brighton, waarmee de Brabantse club in één klap een financiële buffer heeft.

Percentage speelminuten in eerste elftal