Column - Torino was het Barcelona van de jaren veertig
Afgelopen week overleed in Italië voormalig doelman Renato Gandolfi. Hij werd 83 jaar. Best oud, voor iemand die eigenlijk al in 1949 dood had moeten zijn. Gandolfi maakte ooit deel uit van de grootste mythe uit de geschiedenis van het voetbal. Hij behoorde tot Il Grande Torino, het onverslaanbare kampioensteam van aanvoerder Valentino Mazzola. Bijna een decennium lang was dat het beste clubelftal van Europa. Het won vijf Italiaanse titels op rij (een record), scoorde in één seizoen 125 keer (ook een record) en bleef van januari 1943 tot aan april 1949 ongeslagen in eigen stadion. Torino was het Barcelona van de jaren veertig, de maat der dingen. Dat bleek onder meer toen de nationale ploeg van Italië in 1947 aantrad tegen Hongarije. Voor de zekerheid stonden toen alle veldspelers van Torino opgesteld. Alleen de doelman was afkomstig van Juventus. Vreemd eigenlijk, want Torino had zelfs goede keepers. Valerio Bacigalupo was een betrouwbare doelman en zijn stand-in Gandolfi ook. Allebei hadden ze veel uitstraling, zoals het hele elftal over een aangeboren flair beschikte. Vooral Valentino Mazzola, vader van de latere international Sandro, bezat een aura zo sterk, dat zelfs zijn medespelers tegen hem opkeken. Al was het maar omdat zij hun aanvoerder regelmatig tegenkwamen op weg naar de training. Hij in zijn Lancia Ardea, de vierkante kaken stijf op elkaar, de blonde kuif fier in de wind, zij gewoon in de tram.
Maar toen werd het 4 mei 1949. Op de terugweg van een vriendschappelijke wedstrijd in Lissabon, raakte het vliegtuig met het wonderelftal gedesoriënteerd. In de mist boven Turijn sloeg het te pletter op de Basiliek van Superga, de heuvel aan de rand van de stad. Er waren geen overlevenden. Het beste elftal van het land was in één keer weggevaagd, maar een mythe was geboren. Nog maar enkele ogenblikken na de ramp begon Stadio Filadelfia als een magneet rouwende supporters aan te trekken. Binnen de kortste keren stonden de tribunes vol treurende voetballiefhebbers, starend naar de shirts van de overleden spelers. De wasvrouw had die bij wijze van eerbetoon aan de hekken van het stadion gehangen. In heel Italië werden feesten afgelast, bioscopen sloten direct hun deuren. In het Vaticaan bad Torino was het Barcelona van de jaren veertig Paus Pius XII voor de zielenrust van de spelers. Nog diezelfde week zagen in Turijn meer dan 700 duizend mensen hoe vrachtwagens de 31 lijkkisten stapvoets naar het Palazzo Madame reden. De stoffelijke resten van de teamgenoten Virgilio Maroso en Danilo Martelli bleken na de crash niet meer uit elkaar te houden en waren op goed geluk over twee kisten verdeeld. Hun laatste gang werd onophoudelijk met applaus begeleid. Eigenlijk had Renato Gandolfi ook in het gecrashte vliegtuig moeten zitten. Hij was de tweede doelman van Torino, niet de jonge Dino Ballerin, wiens kist tijdens de rouwstoet werd bedolven onder de bloemen. Maar Aldo Ballerin, een van de sterspelers van Torino, had gedreigd de club te verlaten als niet eens een keer zijn jongere broer Dino in aanmerking zou komen voor een wedstrijdpremie. Dat werkte. Inderdaad ging de derde doelman samen met zijn broer aan boord van de vlucht naar Lissabon. Drie dagen later waren ze allebei dood.
Nog elk jaar beklimt een grote afvaardiging van Torino de 672 meter naar de top van Superga. Vorige week woensdag was het weer zo ver. Voor de 62ste keer werd stilgestaan bij La Tragedia. Het werd een van de meest genante versies ooit. De spelers van Torino, dat inmiddels een chaotisch bestaan leidt in de Serie B, werden bijna platgedrukt door de menigte. Hooligans richtten hun woede op voorzitter Urbano Cairo. De gebeden voor de gevallen voetballers werden voorafgegaan door dreigende spreekkoren. Na de mis moest de mobiele eenheid ingrijpen. De grandeur van het betreurde elftal was ver te zoeken. Gelukkig hoefde Renato Gandolfo het allemaal niet meer mee te maken. Hij werd drie dagen voor de herdenking begraven in Nervi, een mooi, klein vissersplaatsje in de buurt van Genua.
Michel van Egmond