Van Basten, spits die alleen door operatie was te stoppen

'Je hebt afmakers, je hebt meevoetballende spitsen, maar Marco was de complete spits. Hij kon álles. Hij was de beste spits met wie ik ooit heb samengespeeld'(Ruud Gullit, AC Milan/Oranje)

Ruud Gullit speelde nooit met Marco van Basten bij Ajax, maar juist de uitspraak van zijn voormalige ploeggenoot bij AC Milan en het Nederlands elftal typeert de ontwikkeling die de Utrechter in Amsterdam doormaakte. Begin jaren tachtig neemt Johan Cruijff de nog piepjonge Van Basten onder zijn hoede om hem klaar te stomen voor het harde profbestaan. Juist na het vertrek van de legendarische nummer 14 naar Feyenoord ontluiken de talenten van Van Basten echt.

In het seizoen 1983/84 kroont de Ajax-spits zich in zijn derde seizoen in Amsterdamse dienst voor het eerst tot topscorer van de Eredivisie. Die prestatie evenaart hij ook in de drie jaargangen daarna; een evenaring van het record van Ruud Geels, die in de jaren zeventig ook vier keer op rij vaderlands topschutter werd in het shirt van Ajax.

Van Basten laat in de zomer 1987 daarom niet zozeer een erfenis achter vanwege de successen die de Amsterdammers in de jaren tachtig boeken met onder meer drie landstitels en de winst van de Europa Cup II, het is vooral zijn manier van spelen die – gecombineerd met zijn scorend vermogen – voor een verwachtingspatroon zorgt waar maar weinig spitsen sindsdien aan hebben kunnen voldoen. Zelfs anno 2014 is de nalatenschap van Van Basten nog voelbaar in De Arena. De zoektocht naar de nieuwe 'perfecte' nummer 9 is met Kolbeinn Sigthórsson en Arek Milik nog in volle gang.

'We twijfelden of hij wel aan het EK 1988 moest deelnemen. En toen was er die wedstrijd tegen Engeland, waarin hij drie keer scoorde. Toen wisten we ook bij Milan dat het goed zat voor de komende tijd' (Arrigo Sacchi, ex-trainer AC Milan)

Van Basten is nog niet vertrokken naar AC Milan of de dan 22-jarige spits krijgt te maken met zijn eerste tegenslag. Door een enkelblessure komt hij in zijn eerste jaar tot maar elf wedstrijden voor de Rossoneri, die hun miljoenenaankoop vervolgens wel moeten afstaan aan bondscoach Rinus Michels voor het EK 1988.

Door diezelfde blessure blijft de rol van Van Basten aanvankelijk beperkt, totdat Michels na de 1-0 nederlaag in de eerste groepswedstrijd tegen de Sovjet-Unie besluit John Bosman uit de basiself te verwijderen en Van Basten een kans te geven tegen Engeland. Het blijkt een meesterzet. Oranje is tegen de Engelsen veel minder dominant dan in het eerste duel, maar dankzij drie magistrale doelpunten van Van Basten is de eerste zege op het EK in West-Duitsland toch een feit.

De zomer van '88 is achteraf dan ook de zomer waarin Van Basten de harten van alle voetballiefhebbers in binnen– en buitenland definitief verovert. Met een knappe goal in de halve finale tegen West-Duitsland (2-1) helpt hij Nederland veertien jaar na de verloren WK-finale van 1974 van een trauma af, dat helemaal vergeten is als de herboren spits ook in de finale tegen de Sovjet-Unie (2-0) scoort en Oranje aan de nog altijd enige internationale hoofdprijs helpt.

'Ik verkeerde in de vorm van mijn leven, maar zelfs in die vorm kon ik die fenomenale inzet van Van Basten niet keren. Het was een geluksgoal, maar wel eentje die alleen Van Basten kon maken' (Rinat Dasayev, doelman Sovjet-Unie)

De onvergetelijke volley van Van Basten in de finale staat allerminst op zichzelf. De EK-held heeft een patent op mooie doelpunten. In zijn periode bij Ajax schildert hij ook al het ene na het andere plaatje tegen de touwen. De omhaal tegen FC Den Bosch in 1986 is het meest sprekende voorbeeld van de virtuositeit die Van Basten in zijn voeten heeft, net als zijn doelpunten tegen Engeland en West-Duitsland op het EK '88.

Ook bij Milan verwent Van Basten de tifosi veelvuldig met wonderschone treffers: een acrobatische kopbal in 1989 in de halve finale van de Europa Cup I tegen Real Madrid, een prachtige stift tegen Pescara in 1992/93 en zijn omhaal tegen IFK Göteborg in diezelfde jaargang in de Champions League, als hij als eerste speler ooit vier keer scoort in het maar net opgerichte toernooi; er is niets dat Van Basten níét beheerst.

'Dat hij op het EK 1988 de halve finale in zijn eentje besliste, is voor mij een harde les geweest. Ik had een tegenstander getroffen die mij te slim af was. Het was de sleutel voor mijn eigen succesvolle loopbaan, met als hoogtepunt het WK 1990. Toen waren de rollen omgedraaid' (Jürgen Kohler, West-Duitsland/Juventus)

Toch verandert niet alles wat Van Basten aanraakt altijd in goud. Zo goed als hij is op het EK 1988, zal hij op eindtoernooien voor het Nederlands elftal nooit meer spelen. Juist als het verwachtingspatroon in 1990 voorafgaand aan het WK in Italië tot grote hoogte stijgt, geeft Van Basten - zoals het gehele Nederlands elftal - niet thuis.

Een weerzien met West-Duitsland, en voor Van Basten met Kohler, eindigt twee jaar na de gewonnen halve finale in Hamburg ditmaal wel in een nederlaag. Zonder dat Van Basten ook maar één keer scoort, verlaat Oranje de mondiale eindronde met de staart tussen de benen. En West-Duitsland? Dat wordt wereldkampioen.

Het weerhoudt Oranje er twee jaar later tijdens het EK in Zweden niet van de Duitsers te verslaan, ook al vindt Van Basten ook op zijn derde eindtoernooi het net niet. In de halve finale tegen Denemarken groeit hij zelfs uit tot schlemiel, als hij in de beslissende penaltyserie als enige mist. Zijn slappe inzet is een prooi voor Peter Schmeichel. Het is een zeldzaam dieptepunt voor Van Basten, die later dat jaar op 14 oktober zijn laatste interland speelt tegen Polen. Na 58 caps en 24 goals is het een einde van een tijdperk.

'Ik heb als coach met verschillende topaanvallers gewerkt: Zlatan Ibrahimovic, Raúl. Maar Marco is de beste, de meest buitengewone met wie ik heb gewerkt. Als ik de beelden terugzie van Marco's afscheid in San Siro voel ik nog steeds de emoties van toen' (Fabio Capello, ex-trainer AC Milan)

Nadat Van Basten met Oranje heeft geschitterd op het EK 1988, is zijn impact bij Milan eind jaren tachtig en begin jaren negentig gigantisch. Samen met Ruud Gullit en Frank Rijkaard leidt San Marco de wederopstanding van de Italiaanse grootmacht in. Met het gouden trio in de ploeg groeit Milan uit tot de te kloppen ploeg in Italië en Europa.

In de tijd dat Van Basten San Siro als thuishaven heeft wint Milan vier landstitels, drie Europa Cups, twee Europese Super Cups en twee Wereldbekers. Zelf krijgt de Milanese aanvalsleider ook erkenning voor zijn ongelooflijke aandeel in het succes. Zowel in '88, '89 als '92 wordt hij verkozen als Europees Voetballer van het Jaar. Bovendien wordt hij in 1992 de enige Nederlander die zich Wereldvoetballer van het Jaar mag noemen.

De cijfers van Van Basten in zijn Milan-tijd zijn dan ook imponerend. Na zijn moeizame eerste seizoen maakt hij achtereenvolgens 32, 24, 11, 29 en 20 doelpunten in alle duels. Hoewel de Serie A in die jaren met Diego Maradona, Roberto Baggio, Careca, Gianluca Vialli en Jürgen Klinsmann diverse aanvallers van wereldformaat herbergt, kroont Van Basten zich in 1989/90 en 1991/92 ook tot topscorer van de Italiaanse competitie. Er staat in Milaan geen enkele maat op Van Basten.

'Hij bevond zich op de toppen van zijn carrière, maar met de enkel ging het niet meer. Dat ik hem de boodschap moest overbrengen dat het genoeg was geweest, vond ik vreselijk. Ook omdat ik bijna twee jaar van dichtbij heb meegemaakt hoe hij als ware topsporter gevochten heeft voor zijn loopbaan.' (Dr. Marc Martens)

Juist als Van Basten in de sterkste jaren van zijn carrière verkeert slaat het noodlot toe. Vlak voordat de dan 28-jarige aanvaller zijn prijs als Wereldvoetballer ontvangt is hij in de competitiewedstrijd tegen Ancona geblesseerd geraakt. Van Basten maakt aan het einde van het seizoen 1992/93 nog wel zijn opwachting in de Champions League-finale tegen Olympique Marseille (0-1), maar een definitieve rentree zit er niet meer in.

De hoop keert nog heel even terug als Van Basten in 1994 laat weten te overwegen deel te nemen aan het WK in de Verenigde Staten, maar uit angst voor een terugslag in zijn revalidatie verbiedt Milan zijn aanvaller met Oranje af te reizen naar Amerika. Die maatregelen richten weinig uit. Op 17 augustus 1995 kondigt Van Basten na een lange strijd zijn afscheid aan. Een tot de nok toe gevuld San Siro is tot tranen toe geroerd.

Dat Van Basten ondanks verwoede pogingen van dr. Marc Martens moet stoppen op zijn hoogtepunt zorgt ervoor dat hij in Italië voor altijd als legende door het leven zal blijven gaan. In 1999 verkiest Milan de spits die alleen door een operatie kon worden afgestopt als Aanvaller van de Eeuw, vóór iconen als Gunnar Nordahl en José Altafini. Even veelzeggend is dat Van Basten anno 2014 samen met grootheden als Michel Platini, Diego Maradona en Gabriel Batistuta de enige buitenlander in de Hall of Fame van de Italiaanse bond is. De mythe van San Marco waart voor altijd rond in San Siro.

'Over het WK van 1990 hebben we het nooit meer gehad. Die groep wilde Cruijff als bondscoach en is daarna nooit meer een groep geweest. Ik heb ze niet kunnen raken, dus ik heb gefaald. Maar dat gegeven heeft nooit tussen Marco en mij gestaan' (Leo Beenhakker, voormalig bondscoach Oranje)

Van Basten bemoeit zich in zijn loopbaan niet alleen met het maken van doelpunten, de alleskunner heeft regelmatig invloed op de keuzes die zijn trainers maken - en soms zelfs op het clubbeleid. Zo moet Arrigo Sacchi in 1991 het veld ruimen na een conflict met Van Basten en vertelde Capello onlangs in gesprek met Voetbal International vaak met zijn spits te praten over voetbalinhoudelijke onderwerpen.

De mondigheid van Van Basten openbaart zich ook in aanloop naar het WK 1990. Niet Leo Beenhakker, de beoogde kandidaat van Rinus Michels, maar Johan Cruijff moet in Italië Oranje naar de wereldtitel leiden. Van Basten maakt zich samen met enkele andere toonaangevende internationals hard voor de aanstelling van Cruijff, die desondanks wordt gepasseerd door Michels ten faveure van Beenhakker.

Hoewel zijn inbreng die op het veld overstijgt, duurt het na zijn afscheid bijna tien jaar voordat Van Basten in 2004 als bondscoach van Oranje het trainersvak instapt. Het draagt alleen maar bij aan het onaantastbare imago dat de gewezen topspits altijd al heeft gehad. Lees hier alles over de trainerscarrière van de assistent-coach van AZ.