De erfenis van Cruijff: voetbal als kunstvorm

Cruijff heeft zich in zijn rijke carrière altijd heftig verzet tegen resultaatvoetbal. In zijn gedachtegoed was dit immers een doodzonde. Voetbal is een kijksport en dus volstond het in de ogen van Cruijff niet om wedstrijden te winnen door de bus te parkeren en met een gluiperige counter te winnen. 'Voetbal is voor het publiek gemaakt. Aanvallen vindt men het leukst om te zien, dus moet je aanvallen', luidde zijn Cruijffiaanse redenatie. 'Je hebt zowel kwaliteit als resultaat nodig. Resultaat zonder kwaliteit is saai, kwaliteit zonder resultaat is onzinnig.'

Cruijff bleef zijn hele leven volharden in deze opvatting: 'Je kunt beter ten onder gaan met je eigen visie dan met de visie van een ander.' Zijn imposante erelijst onderstreepte dat succes en attractiviteit moeiteloos gecombineerd konden worden. Cruijff hield van de bal en dus wilde hij die als speler, trainer en liefhebber in bezit hebben. 'Als je op balbezit speelt, hoef je niet te verdedigen, want er is maar één bal.' Ageren in plaats van reageren was de kern van zijn filosofie. 'Ik representeer het tijdperk dat heeft bewezen dat aanvallend voetbal zowel vermakelijk als succesvol kan zijn.'

Teams waarbij Cruijff als speler of trainer betrokken was, waren te herkennen aan het hanteren van bepaalde spelprincipes. Het watermerk van Cruijff was altijd duidelijk zichtbaar. Zo was hij in de jaren zeventig bij Ajax en Oranje betrokken bij een van de eerste teams ter wereld die georganiseerd druk zetten om zo de bal op de helft van de tegenstander te veroveren. De ruimtes werden klein gemaakt door met de laatste lijn op buitenspel te spelen en de keeper werd een elfde veldspeler. In balbezit gruwelde Cruijff van de breedtepass. Hij pleitte steevast voor het hanteren van zoveel mogelijk linies, het creëren van driehoekjes en het verkiezen van diepte boven breedte. Cruijff meende dat dit het beste kon door 4-3-3 te spelen met de punt naar achteren of 3-4-3 met een ruit op het middenveld. Als trainers van zijn geliefde Ajax, Barcelona en Oranje een andere keuze maakten, dan stak Cruijff niet onder stoelen of banken wat hij daarvan dacht.

Cruijff toonde zich daarin een onafhankelijke en creatieve denker. 'Er zijn veel mensen die kunnen zeggen dat een voetbalploeg slecht speelt; er zijn weinig mensen die kunnen zeggen waarom ze slecht speelt en er zijn slechts een paar mensen die kunnen zeggen wat er moet gebeuren om ze beter te laten spelen', sprak hij eens tijdens een analyse. Jarenlang voorzag hij bij de NOS wedstrijden van Oranje en duels in de Champions League van commentaar. Met zijn column in De Telegraaf bleef hij doorgaan. Maandag gaf hij nog zijn visie op de topper tussen PSV en Ajax.

Opvallend was dat Cruijff in dat stuk weer over Ajax sprak als 'zijn club', nadat hij een aantal maanden eerder alle banden met zijn jeugdliefde had doorgesneden. Na het beëindigen van zijn trainerscarrière stond Cruijff zowel Ajax als Barcelona bij als adviseur en klankbord, maar in beide gevallen was er sprake van een haat-liefde-relatie. Hij had namelijk niet zelden het gevoel dat bestuurders zijn naam misbruikten om hun eigen beleid te verkopen. Toen hoofd opleidingen Wim Jonk, een vertrouweling van Cruijff, werd weggestuurd, besloot de Amsterdammer zijn handen af te trekken van de revolutie die hij in september 2010 bij Ajax had ingezet.

Cruijff maakte zich grote zorgen over de Nederlandse opleidingen. In zijn ogen werd tactiek daarin veel te belangrijk gemaakt, waardoor de basistechniek achteruit holde. Bovendien meende hij dat voetbalintelligentie niet gewaardeerd werd. 'Voetbal doe je met je hoofd', was de belangrijkste boodschap van Cruijff op het symposium dat de KNVB organiseerde naar aanleiding van de teloorgang van het Nederlandse voetbal.

Wat Cruijff bedoelde: ook in de huidige tijd kun je nog zegevieren door te selecteren op techniek en inzicht. Slimme voetballers kunnen uit de duels blijven en zo tegenstanders aftroeven die fysiek sterker zijn. Dat had Cruijff zelf immers als speler ook gedaan. Bij Barcelona zette hij als trainer deze visie op talent kracht bij toen hij hoorde dat Pep Guardiola wisselspeler was bij het reserveteam. 'Jullie zeiden toch dat hij de beste was?', vroeg hij aan de jeugdcoaches. 'Dat klopt, maar fysiek...', luidde het aarzelende antwoord. Cruijff kende geen twijfel. 'Stel hem op, dan groeit hij vanzelf. En als we daardoor een wedstrijd verliezen, dan verliezen we maar. De opleiding is er om spelers te creëren.'

Het vervolg is bekend. Guardiola groeide inderdaad en werd een sleutelfiguur in het Dream Team van Barcelona, waarin hij samen met Ronald Koeman het centrum van de defensie vormde. 'Als je twee spelers moet noemen die absoluut niet kunnen verdedigen, dan zijn het die twee. Dus wat is verdedigen? Het is een kwestie van ruimtes en meters', legde Cruijff uit.

Dat uitgerekend Guardiola het voetbal van Cruijff naar de 21ste eeuw heeft gebracht, deed de Amsterdammer dan ook deugd. Voor hem waren Barcelona en Bayern München, waar Pep succesvol was met attractief voetbal, de lat waar het Nederlandse voetbal langs gelegd moest worden. Daar wordt het publiek namelijk iedere week vermaakt en dat is voor Cruijff altijd het hoogste doel gebleven. (Pieter Zwart)