Carlo Ancelotti is de trainer met de meeste Champions League-zeges op zijn cv. Dat succes is vooral uitgelegd als het gevolg van sterren een goed gevoel geven. Die karikatuur doet het vakmanschap van de 64-jarige Italiaan tekort.
Het vermeende verschil tussen Carlo Ancelotti en Pep Guardiola wordt geïllustreerd door een animatie die viraal gaat bij de vorige ontmoeting tussen beide toptrainers. Kevin De Bruyne en Phil Foden zitten daarin driftig te schrijven in blocnotes, luisterend naar een bespreking van de Manchester City-manager die een bord vol geschreven heeft met ingewikkelde looplijnen. Daar staat de Catalaan fanatiek naar te wijzen, met wilde gebaren.
Dan verschuift het beeld naar de andere kant van de muur. Daar straalt Ancelotti nonchalance uit, met twee handen op zijn rug. De enige boodschap op het tactiekbord achter hem: pass naar Karim Benzema en Vinícius Júnior. Die nemen deze instructies breed lachend in ontvangst.
Het lijkt erop dat je één of meerdere social media-scripts op VI.nl hebt uitgeschakeld. Daarom worden er geen social posts of liveblogs geladen. Wijzig hier je instellingen.
Deze video gaat viraal omdat de kern van beide trainers gevangen wordt. Guardiola streeft naar een strategisch ideaalbeeld, dat hij probeert te bereiken met een methodische werkwijze die bij al zijn clubs vergelijkbaar is geweest. Ancelotti zet juist zijn spelers centraal, waardoor zijn strijdplannen door de jaren heen sterk verschillen.
Alleen is het een grote misvatting dat de methode Ancelotti om die reden simplistisch is. Hij doet veel meer dan het knuffelen van sterspelers. Juist het optimaal benutten van de beste voetballers vraagt om grote tactische flexibiliteit van de trainer. Op dat terrein is Ancelotti onovertroffen.
Louis van Gaal vertelt graag dat hij als trainer ‘geëvolueerd’ is. Ancelotti heeft ook een grote transitie doorgemaakt, maar daar vertelt de succescoach van Real Madrid minder over. Hij vindt het prima dat de buitenwereld denkt dat hij tactisch maar wat aanrommelt. Zijn autobiografie heet met een reden Quiet Leadership. Ancelotti hoeft niet op de voorgrond te staan. Hij wil gewoon wedstrijden winnen. Die opvatting dwingt hem om in de jaren negentig zijn visie te herzien.
Wat Johan Cruijff is voor Guardiola, is Arrigo Sacchi aanvankelijk voor Ancelotti. Een leermeester wiens woord heilig is. In 1992 stopt Ancelotti als voetballer bij AC Milan en start hij als assistent van zijn voormalige trainer bij de nationale ploeg van Italië. Na het winnen van twee Europa Cup I’s met Sacchi is Ancelotti devoot aanhanger van zijn opvattingen: 4-4-2, vooruit verdedigen uit de zone en stappen op buitenspel. In zijn eerste seizoen als hoofdtrainer bij Reggiana promoveert Ancelotti met die tactiek naar de Serie A. Bij Parma volhardt hij in die aanpak. Dat is slecht nieuws voor Gianfranco Zola. Voor een nummer 10 als hij is geen plaats in de tactiek, dus wordt hij eerst misbruikt op de rechterflank en daarna verkocht aan Chelsea. De speler moet op dat moment nog in het systeem passen, in plaats van andersom.
Als idealist ziet Ancelotti bij Parma ook af van de komst van Roberto Baggio. Hoewel de clubs in 1997 al een akkoord bereikt hebben over de transfer van de creatieveling, gaat de trainer op zijn strepen staan. Baggio past niet in de 4-4-2-formatie. ‘Ik zei nee, omdat hij bij mij in de spits moest spelen in plaats van op nummer 10’, blikt Ancelotti jaren later terug. ‘Baggio ging daarom naar Bologna, waarvoor hij dat seizoen 22 goals maakte. Mijn beslissing heeft 22 doelpunten gekost. Een grote fout.’ En Ancelotti? Die wordt aan het einde van die jaargang ontslagen door Parma.
Tijdens zijn volgende klus stoot Ancelotti zich niet nogmaals aan dezelfde steen. Bij Juventus treft hij met Zinedine Zidane opnieuw een sublieme aanvallende middenvelder, die niet in zijn 4-4-2-mal past. ‘Toen heb ik mijn ideeën aangepast’, aldus Ancelotti. ‘Zidane is de eerste speler die mij de mogelijkheid gegeven heeft om mijn visie op systemen te herzien, om op een andere manier te gaan spelen. Tijdens het eerste jaar ben ik 3-1-4-2 gaan spelen, met Zidane achter Alessandro Del Piero en Filippo Inzaghi. In het tweede seizoen bleef hij de nummer 10 achter twee spitsen, maar deed ik dat met vier verdedigers.’
De conclusie van Ancelotti: ‘Vóór Zidane was ik alleen maar gefocust op 4-4-2. Na hem ben ik veranderd. Ik wilde hem op zijn beste positie zetten, zodat hij op het veld comfortabeler zou zijn.’
Zo verandert Ancelotti van een trainer die spelers in een tactische mal duwt in een oefenmeester die zijn speelplan afstemt op zijn beste voetballers. Dat laatste is misschien wel complexer dan het eerste.
Ancelotti wandelt niet binnen als evangelist die overal dezelfde ideeën op tafel legt. Hij analyseert bij elke club eerst zijn spelers. Zoekt uit waar op het veld zij het best tot hun recht komen. Om daarna een tactiek uit te dokteren waarin sterspelers op hun beste positie staan, zonder het team als geheel uit het oog te verliezen.
Het vakmanschap van Ancelotti is dat hij steeds nieuwe manieren vindt om te winnen.
Zijn eerste Champions League wint de Italiaanse succescoach in 2003, vanuit een 4-3-1-2. De reden voor die tactiek: een geweldige spelmaker voor de defensie (Andrea Pirlo), een fantastische nummer 10 (Rui Costa) en twee spitsen van topniveau (Andriy Shevchenko en Filippo Inzaghi). Dit succesteam is gebouwd op hun kwaliteiten.
Vier jaar later triomfeert Ancelotti opnieuw op het hoogste podium, dit keer vanuit een 4-3-2-1-formatie. Na het vertrek van Shevchenko besluit hij de Oekraïner niet te vervangen door een andere spits. In plaats daarvan ruimt hij plaats in voor een extra middenvelder. Clarence Seedorf en Kaká spelen tussen de linies in de rug van Inzaghi. De Braziliaanse spelmaker is volgens Ancelotti de belangrijkste reden geweest om te veranderen. ‘Na Zidane is hij de beste speler die ik gecoacht heb’, vertelt Ancelotti in die periode. ‘Tot zijn komst waren we een behoorlijk statisch team. Rui Costa en Rivaldo wilden de bal in hun voeten.’ Kaká is dynamischer, dus creëert de trainer met een omzetting de ruimtes waar hij in kan sprinten door een aanvaller weg te halen. Tactisch tamelijk slim, voor een vermeende people-manager.
In 2014 wint Real Madrid met Ancelotti langs de lijn eindelijk La Décima, de tiende Cup met grote Oren in de clubgeschiedenis. Dit keer gebeurt dat vanuit een 4-3-3-formatie, met de punt naar achteren op het middenveld. Karim Benzema zwerft als spits om ruimte te creëren voor Gareth Bale (vanaf rechts) en Cristiano Ronaldo (vanaf links). Vanuit het middenveld wijkt Ángel Di María juist uit naar de flank. Dankzij een dubbele wissel van Ancelotti, die vanwege de achterstand nog meer creativiteit brengt met Marcelo en Isco, trekt Real de Champions League-finale tegen Atlético Madrid naar zich toe. Zoals de Italiaan eerder in dat toernooi tegen Bayern München juist succesvol is geweest door vanuit 4-4-2 te gaan counteren.
Twee jaar geleden zegeviert Ancelotti wederom op het hoogste podium, opnieuw met een ander strijdplan. Dit keer kiest hij in de finale tegen Liverpool voor een 4-3-3, met Federico Valverde als hangende rechtsvoor. Hij ondersteunt het verouderde middenveld, waar Casemiro nog altijd de balans bewaakt achter Luka Modric en Toni Kroos. In die samenstelling zakt Real Madrid in grote fases van de wedstrijd ver terug. Ancelotti: ‘We wisten welke tactiek we moesten gebruiken: geef hen niet de kans om de ruimte achter onze defensie aan te vallen.’ Over de herkenbare patronen van het Liverpool van Jürgen Klopp zegt hij: ‘Zij waren voor ons makkelijker te ontleden dan andere tegenstanders.’
Dat citaat vat de kern van de trainer Ancelotti samen. Hij huldigt net als Mark Rutte de opvatting dat visie is ‘als een olifant is die het zicht belemmert’. Hij zoekt gewoon naar een manier om te winnen. Dus baseert hij zijn tactiek op de kwaliteiten van zijn eigen spelers én die van de tegenstander. Vertrekt sterspeler Benzema bij Real Madrid? Dan koopt Ancelotti geen directe vervanger, maar wisselt hij van strijdplan.
Ancelotti geeft Jude Bellingham de rol die eerder weggelegd was voor Kaká. Door een aanvaller minder op te stellen, ontstaan gaten waar een dynamische middenvelder in kan duiken. Al ziet de Italiaanse tacticus op detailniveau verschillen. ‘Kaká arriveerde vaak in de zestien mét de bal. Hij had niet de kwaliteit van Bellingham om daar ook op te duiken zonder bal. We spelen zonder échte spits, zodat hij vaker in positie komt om af te ronden.’
Hoe Bellingham dat exact invult, moet hij zelf verzinnen. Hij krijgt de vrijheid om van positie te wisselen met Rodrygo en Vinícius Júnior. Precies op de manier die Ancelotti al jaren bepleit: structuur in het verdedigen, vrijheid tijdens het aanvallen. ‘Ik denk dat veel trainers van de nieuwe generatie dezelfde fout maken: áán de bal geven ze veel te veel instructies mee. Ouderwetse trainers zoals ik belasten de spelers met een stuk minder informatie, wat meer ruimte verschaft voor creativiteit. Op momenten zonder bal zijn mijn instructies duidelijk, maar aan de bal moet je vrijheid ervaren.’
Dat is de balansoefening van Ancelotti. Hij voegt zich naar de kwaliteiten van zijn spelers, zonder totale vrijheid te geven. Ancelotti heeft altijd een herkenbaar systeem, alleen baseert hij dat op de kwaliteiten van zijn team. In plaats van dat spelers ingepast worden binnen een bestaande mal. Dat vergt op tactisch gebied het maximale van een trainer. Aangezien de Italiaan elk seizoen een nieuw succesrecept moet uitdenken.
Guardiola heeft drie keer de Champions League gewonnen via dezelfde uitgangspunten. Ancelotti heeft vier keer getriomfeerd, steeds met een totaal ander strijdplan. Goed met spelers om kunnen gaan, is heel belangrijk. Maar vergeet niet dat Ancelotti tactisch van de buitencategorie is. Geen enkele andere trainer heeft namelijk met zoveel verschillende systemen succes geboekt op het allerhoogste niveau.
